Мөгаллим Исхак Казаков

Әтисез балачак

Исхак Казаков 1876 елның 11 (26) декабрендә Казанда сәүдәгәр гаиләсендә туа. Башлангыч мәктәп белемен хосусый мөселман мәктәбендә ала. Үзе турында ул болай дип яза: «Әтием Мостафа Казаков, сиксәненче елларда, сәүдә эшләре бозылгач, гаиләсен калдырып, чит илгә китеп барды. Без шәһәрнең рус өлешендә яшәдек. Көн саен рус балалары белән очрашып, мин яшьтәшләремнән рус сөйләмен үзләштердем, рус грамотасына өйрәндем. Башта шәхси мөселман мәктәбенә кердем, ләкин бу мәктәп мине канәгатьләндермәде, анда татар грамотасыннан һәм мөселман диненнән башка бернәрсәгә дә өйрәтмәделәр. 1887 елда иптәшләрем белән Казанның 3 нче гимназиясенә кабул итү имтиханына бардым һәм әзерлек классына укырга кердем. Икенче елга Реаль училищеда белем ала башладым, ләкин монда да мин хокук белеме, форма киемнәре һәм дәреслекләр сатып алу өчен акча булмау сәбәпле укый алмадым. Дөньяви белем ала алган бердәнбер уку йорты – Казан Татар укытучылар мәктәбе иде. Тормышым авыр, абыемның (Әхмәтҗан Казаков. – Автор искәрмәсе.) йортында мин «артык кашык» идем, яшем аркасында үземә башка тормыш кора алмагач, ирексездән абыемда яшәргә, йомышчы булырга, гаиләдә өй эшендә ярдәм итәргә туры килә иде...»

Фотода: Мостафа Казаков  гаиләсе. Кечкенә Исхак әнисе Бибимәһруй һәм абыйсы Әхмәтҗан белән янәшә сулдан дүртенче. Уңда апасы, революционер Мулланур Вахитовның булачак әнисе Өммелгөлсем. 1880 ел

 Аю почмагында

Казан Татар укытучылар мәктәбендә курсны тәмамлагач, Исхак Мостафа улы Госман мәдрәсәсенә рус теле укытучысы итеп билгеләнә, ләкин бу урынга танылган укытучы Тимурша Соловьев дәгъва итә, ул чакта Казаковка рус-башкорт училищесында урын тәкъдим итәләр. Моның турында ул түбәндәге сүзләрне яза: «Мин баш тарттым һәм Вятка губернасы Сарапул өязе Кадыбаш^* авылына барырга риза булдым, анда шулай ук укытучы вазифасына буш вакансия бар иде. Кадыбаш авылы Сарапулдан 45 чакрым ераклыкта, урманнар арасында урнашкан, бу авыл чын аю почмагы кебек. Мин, монда булганда, китаплар уку белән шөгыльләндем һәм белемнәремне тулыландырдым...»

Тәтештәге оҗмах

Исхак Казаковның Тәтеш турында язган сүзләре: «Башкортстаннан соң Тәтеш миңа чын оҗмах булып тоелды. Биредә яхшы китапханә, тәҗрибәле укытучылар бар иде, алар ярдәмендә педагогиканы тирәнрәк өйрәндем һәм татар мәктәпләре өчен дәреслекләр төзи башладым. Миңа кадәр Тәтеш халкы рус-татар мәктәбенә дошман булып чыкты. Тиздән бу атмосфераны фанатик мөселманнар арасында тарата алдым, һәм алар үз балаларын училищега җибәрә башлады. Татар мәктәбе үсте, укучылар саны елдан-ел артты, мәктәп өчен тагын да зуррак бина табылды, шартлар яхшырды, мәктәп эше дөрес төзелде...»

Фотода: Тәтеш шәһәре рус-татар мәктәбенең уку сыйныфы. 1908 елның язында биредә табигать белеме, география, химия, физика һ. б. кебек беренче табигый фәннәр укытыла.

Фотода: Тәтеш районының  рус-татар мәктәбе укытучылары. Утыралар: Исхак Казаков, Нәфисә Казакова; Кәбир Иксанов, Фатих Шәмсетдинов басып тора. 1909–1910 еллар

Укытучы гына булып калмый

Исхак Казаков укытучы гына булып калмый, ул халык хуҗалыгын күтәрүгә, ачлык, юлсызлык белән көрәшүгә дә күп көч куя. 1920–1930 елларда һөнәрчелек тармакларын үстерү проблемаларына аерым игътибар бирә. Шул чорның иҗтимагый-сәяси эшлеклесе буларак, төрле вакытлы матбугатта басылып чыга, җаваплы мөхәррир булып та эшли. Татарстан Республикасы архивы фондларында «Яңа юлларда» дип исемләнгән мәкаләнең кулъязмасы саклана, анда автор Көнчыгыш халыкларын җәмгыять белеменә өйрәтү методикасын бәян итә.

Укытучыны сәяси вакыйгалар дулкынына тарта. Казаковны нәшрият эшчәнлеге җәлеп итә башлый. Аның тәнкыйть мәкаләләре дөнья күрә. 1914 елда Исхак Казаков фронтка алына. 1924 елдан укытучы буларак эшли.

Язма Татарстан Дәүләт архивы белән берлектә әзерләнде

Гөлназ Гайнуллина язмасы

Фото: Татарстан Дәүләт архивы