Бүредән курыксаң, урманга барма, диләр
«Һәр чорның үз аучысы бар, табигать бай: корбан булырга тиешле кыргый хайваннар, җәнлекләр, кошлар даими үрчеп тора, – диде егерь Николай, сунарчылык белән кызыксынуымны белгәч. – Элек 18 яшьтән утлы корал сатып алырга, ауга чыгарга мөмкин иде. Соңгы вакытта моңа тагын 3 елны өстәп куйдылар. Күреп торасыз: яшьләр арасында яхшысы да, яман уйлысы да, психик яктан тотрыксызлары да очрый. Ә менә сез кызыксынган хатын-кыз аучылар сирәк очрый. Алай да шуларның берсе белән таныштыра алам. Гадәттә, ул ауга әтисе белән йөри».
Чирек гасырга якын сунарчылык белән шөгыльләнгән әтиле-кызлы Екатерина һәм Михаил Петрановскийлар белән әнә шулай танышып киттек.
ӘТИСЕ ЭЗЕННӘН
– Аучыларга кайберәүләр кыргый хайваннарны, җәнлекләрне яратмаучы кеше буларак карый. Сезнеңчә, андыйлар хаклымы? – дип сорадым мин иң беренче итеп Екатеринадан.
– Бу тормышта төрлесе очрарга мөмкин, браконьерлар да, кулына утлы корал алып, мәктәп балаларының җанын кыйган адәмнәр дә очрый. Без боларның капма-каршысы. Мин дә, әтием дә, йорт хайваннарын яраткан кебек, табигатьтә булган барлык җәнлекләрне бик тә яратабыз. Шундый сыйфатларың юк икән, үзеңне чын сунарчы итеп санама да, – диде ул. Аның сүзләрен әтисе: «Без табигать балалары, ул безне туендыра, файдалы ял итәргә мөмкинлек бирә», – дип җөпләп куйды:
– Кулыгызга курыкмыйча, ничек утлы корал алырга батырчылык иттегез? Әле, җитмәсә, кызыгызны да шул юлга күндергәнсез?
– Хәрби бурычын үтәгән нинди ир-егет ул кораллардан куркыр икән? Аннан бәлагә тарымыйча, дөрес куллана белү кирәк. Эчке эшләр органында, ә хәзер сак хезмәтендә эшләүче буларак, мин ау мылтыгын куллануга бик җаваплы карыйм. Беренче тапкыр ауга барган чакларымны искә төшерсәм, ул күбрәк табигатькә чыгу, ял итеп кайтуга тиң иде. Танышларым арасында киңәш сорардай тәҗрибәле сунарчылар да булмады. Төркем белән аулар оештыручы компанияләр барлыгын белеп, алар ярдәмендә тәҗрибәле сунарчылар белән аралашып киттем, осталыкка шулай өйрәндем,– ди Михаил. – Әтием ауга киткән саен, миңа бик тә моңсу була иде. Шулай зарлана торгач, 15 яшемдә ул мине үзе белән кабан дуңгызы аулаганны читтән карап торырга алып барды. Кыр буйлап ул көнне бик озак йөрдек, әтием бик зур ата кабан атып алып кайтты. Бу миңа нык тәэсир итте, бер айдан соң кабат ауга җыендык, мин– күзәтүче. Бу юлы әтием матур күл буена алып килгәч, миңа кызыграк булып китте. Балык тотарга түгел, кыргый үрдәкләр ауларга килүе булган икән. Кайткач, әнием үрдәк итеннән бәлеш пешереп ашатты. Шул баруымнан соң: «Әти кебек, мин дә сунарчы булам», – дигән катгый уй-хыял күңелгә кереп утырды.
– Ауга йөрүчедән сәфәргә зур әзерлек сорала торгандыр?
– Син аучы икәнсең, димәк, һәрьяктан әзерлекле булырга тиеш. Кулыңдагы коралны оста куллана белүдән башлап, җәнлекне, кош-кортны газапка салмыйча гына корбан итү. Мондый осталык бездә бар инде. Без хәзер кыргый хайваннарны, җәнлекләрне, кошларны тавышыннан да, эзеннән дә аерырга өйрәндек, – ди гаилә башлыгы. – Ау сәфәренә киемнәр, ашау-эчү хәстәрен күрү кызым карамагында.
– Чыннан да, урман-кырларга чыгып китәсең икән, аннан кайчан әйләнеп кайтачагыңны белеп булмый. Киемнәрне сезонына һәм нинди урынга, нинди хайваннарга, кошларга ауга баруга карап сайлыйбыз. Кыр буйлап чабып йөргәндә, киемнең җиңел, җылы һәм шул мохиткә якын булуы сорала. Аяк киемнәре дә уңайлы булырга һәм су кертмәскә тиеш. Дөрес, аларның иң яхшыларын алсаң, кесәң шактый калын булуы шарт. Без урта бәядәге киемнәр алабыз, әйтик, куртка белән чалбар, аяк киемнәре 25 мең сум тирәсе, эпикировкасы 5 меңгә төшә, – ди Екатерина. – Машина багажнигында һәрвакыт алмаш киемнәр, җылы кофта, носки, баш киемнәре йөртәбез. Болар безгә күп тапкырлар ярап куйды. Әлбәттә, палатка, термос белән чәй, су, аш җылыту, пешерү әйберләре, дарулар, элемтәгә керергә ышанычлы телефон, аучы пычагы, шырпы кебек әйберләрне алдан әзерлибез.
КҮРШЕЛӘР ҖӘНЛЕКЛӘРГӘ БАЕРАК
– Сунарчылык, бик чыгымлы кәсеп икән, дигән фикергә килдем әле.
– Әйе, зур чыгымнар сорый торган хобби дияр идем. Машина да бензинны күп «ашый», тулы бактан тыш, үзебез белән өстәмә канистр алабыз. Сунарчылык белән кәсеп итүчеләр сезон ачылу белән ауга китәләр, ябылганда гына кайталар. Алар үзләренә зур файда эшли. Әмма без, ауга бару сылтавы белән, үзебезне һәм аучы этебезне табигать кочагына алып чыгабыз. Андагы хис-тойгыларны сүз белән генә аңлатып бетереп булмый. Монысы – аерым табыш, аны бернәрсәгә дә алыштырып булмый, – ди тәҗрибәле сунарчы.
– Бүредән курыксаң – урманга кермә, акча чыгармый торып, табышка өмет итмә, – диләр шул.
– Юлыбызга бүре чыкмаса да, аю очраганы булды, монысына шатландык кына, табыш белән кайттык. Татарстан урманнарында ау өчен билгеләнгән мәйданнар аз. Шуңа да күрше республика җирләренә барып чыккан чаклар да була. Анда ауларга рөхсәт ителгән кыргый хайваннар күбрәк, моның өчен акчаңны түләп махсус рөхсәт алу гына кирәк, – ди Михаил, бездәге урман һәм кырларда җәнлекләрнең кими баруына борчылып. – Элек бөртекле культуралар күкрәп үскән басуларны хәзер агачлыклар басып бара, кыргый хайваннарга азык юк.
– Елның кай вакытында ауга йөрисез?
– Без Россия кануннары кысаларында эш йөртәбез: ау сезоны ачылган һәм кулда рөхсәт кәгазе булу шарт. Гадәттә, июль ахырыннан башлап кар җиргә ныклап ятканчыга кадәр атнасына бер-ике тапкыр ауга чыгабыз. Киртәләп алынган махсус урыннардагы тояклы кыргый хайваннарны каланчадан торып атып алабыз. Анысы да – аучылыкның үзенчәлекле, чагыштырмача җиңелрәк бер төре. Сулыкларда, сазлы урыннарда кыр үрдәкләрен атып төшергәннән соң, безгә ярдәмгә килүче дүрт аяклы дустыбыз Гера бар. Кыр куянын «эләктерергә» дә аннан башка бармыйбыз. Аны тотканнан соң, этебезнең ничек шатланганын күрсәгез иде. Әлбәттә, хезмәте дә бәяләнә – аны тәмле ит белән туйганчы сыйлыйбыз, – диләр әтиле-кызлы сунарчылар. Екатерина этләрне биг-
рәк тә ярата, соңгы вакытта кинолог белгечлеген үзләштерә башлаган.
ДУҢГЫЗДАН КУРКЫП ТОРСАҢ...
– Чирле кабан дуңгызларыннан куркып, ветеринария хезмәткәрләренең йорт дуңгызларын күпләп юк иткәнен ишетеп торабыз. Атып алган дуңгыз итен ашарга курыкмыйсызмы?
– Мин үзем ветеринар белгечлегенә ия, шуңа да бу мәсьәләдә әтиемнең һәм башка аучыларның беренче ярдәмчесе. Кош-кортларны атып алгач та, мин эчке органнарында паразит авырулары юкмы, дип тикшереп карыйм. Кабан дуңгызлары, пошиларны егерь үзе тикшерә. Әлбәттә, дуңгыз итен саклык белән кулланабыз, ул трихинеллёз белән авырырга мөмкин. Бәхеткә, моңарчы чирле хайваннарга юлыкканыбыз юк.
– Сунарчы йортында һич югы поши мөгезе булмаса сәер тоелыр иде. Гаилә трофеегызда нәрсәләр бар?
– Без андый әйберләр туплауны максат итеп куймыйбыз, шулай да аю, кабан дуңгызы, матур мөгезле ата кыр кәҗәсе башлары бар. Мин шулар янында селәүсен башын да күрергә теләр идем. Әлегә аны туры китергәнебез булмады,– диде Михаил.
– Ә минем, беләсезме, әтием һәм башка сунарчылар белән бергә бүреләр аулыйсым, шушы этебез белән фазан тотып кайтасым килә, – дип өстәде кыз.
– Димәк, бу шөгыль сезне һаман саен үзенә ныграк тарта. Кыргый хайваннарны атып үтерергә ярамый, ул зур гөнаһ, дип әйтүчеләр бар. Сезнеңчә ничек?
– Кыргый хайваннарны яки җанварларны, аның аерым өлешләрен, башы, мөгезе өчен генә, йә булмаса кызык табып атучыларны гөнаһ эшләүчеләр исемлегенә кертергә буладыр. Әмма үзебезне андыйлар рәтенә кертмибез, – ди гаилә башлыгы. – Ул безнең яшәү рәвешебез, хатыным да бу гамәлебезне хуплый, безне имин, уңышлы ау теләп озатып кала, шатланып каршы ала.
Мәкаләнең дәвамын «Гаилә һәм мәктәп» журналының гыйнвар санында укый аласыз.
Альберт САБИР
Фото гаилә архивыннан
Язмага реакция белдерегез
Вход на сайт
«Мәктәбемне үзгәртәсем килә»
«Мәгариф» журналы редакциясе һәм «Авыл укытучысы – 2023» бәйгесе җиңүчеләре белән берлектә уздырылган түгәрәк өстәл вакытында Тукай районы Комсомол авылы гомуми урта мәктәбе Айсылу Галиуллина конкурстан соң мәктәп директоры итеп билгеләнүе турында хәбәр итте. Ул бәйгенең «Җиңүгә омтылыш» номинациясендә җиңү яулаган иде. Сигез ел башлангыч сыйныф укучыларына белем биргән укытучы бу гаять җитди тәкъдимне ничек кабул иткән? Җаваплы вазифага алынганда, үзалдына нинди максатлар куйган һәм мәктәпнең киләчәген ничек күрә? Бу язмабыз – яңа җитәкченең яңа өметләре, планнары, аны борчыган мәсьәләләр турында.
«КОНКУРС ХАРАКТЕРНЫ АЧА...»
Без Айсылу Галиуллина белән ул «Авыл укытучысы» бәйгесенә җибәргән иҗади эш аша танышкан идек. Соңрак аның конкурста җиңүе һөнәри үсешендә зур этәргеч ясавын ишетеп, укытучы өчен икеләтә горурлык хисе кичердек. Айсылу Сабитовна сүз башында әлеге бәйгенең авыл укытучылары өчен бик әһәмиятле булуын искәртте: «Тукай районы мәгариф идарәсе җитәкчесенең уку-укыту эшләре буенча урынбасары Гүзәлия Хәбетдинова миңа конкурста катнашырга тәкъдим итте. Остазлык темасын сайлавым очраклы булмады: беренче укытучым нәкъ менә шушы һөнәргә илһам биргән иде. Тәҗрибәле хезмәттәшләремнең эше белән танышканнан соң, аларның призлы урынны алуларын лаеклы дип саныйм. Ә үземнең төп җиңүчеләр өчлегенә керә алмавыма һич тә күңелем төшмәде, киресенчә, конкурсның таләпләрен аңлап, нәтиҗәләр ясап, үземә, алдагы елларда катнашачакмын, дигән бурыч куйдым. Чөнки конкурс характерны ачарга ярдәм итә, үз-үзеңә ышанычны арттыра, көчле һәм кимчелекле якларыңны билгели. Авыл укытучысының абруен арттыру, укытучы һөнәрен пропагандалау, яшьләрдә бу һөнәргә карата кызыксыну уятуда конкурсның зур өлешен аерым билгеләп үтмәсәм, дөрес булмас иде».
Мәктәп директоры кәнәфиенә күптән түгел генә утырган яшь ханымга: «Башлангыч сыйныфлар укытучысыннан җаваплырак эшкә – мәктәп директоры итеп билгеләнүгә әзер идегезме?» – дип, беренче соравымны юллыйм. «Чынлыкта бу минем өчен көтелмәгән тәкъдим булса да, конкурста катнашуның үзем өчен трамплинга әйләнүен аңладым. Барысын җентекләп уйламыйча ризалыгымны бирә торган кеше түгел мин. Бу тәкъдимгә өч көннән соң гына уңай җавап бирдем. Башлангыч сыйныф укытучысы булып калыргамы, әллә директор булыргамы, дигән сайлау алдында торганда, үземә белем биргән, хезмәт юлым башланган мәктәпне заман таләпләренә туры килерлек итеп үзгәртү теләгем җиңеп чыкты. Балам шушы мәктәптә белем ала, янәшәдә һәрвакыт ярдәм итәргә әзер торучы остазларым эшли. Безнең мәктәптә көчле команда оешкан, үзара киңәшләшеп, фикерләшеп эшләү традициясе җайга салынган».
«АВЫЛ МӘКТӘБЕ ШӘҺӘР ДӘРӘҖӘСЕНДӘ БУЛЫРГА ТИЕШ...»
Утыз алты еллык тарихы булган Комсомол гомуми урта мәктәбендә бүген 148 бала белем ала. Балалар мәктәптә илһамланып белем алсын өчен нинди заманча шартлар булдырылган соң? Алдагы ике елда Комсомол мәктәбен нинди үзгәрешләр көтә? Әлеге четерекле сораулар аша яңа директордан мәктәпнең матди-техник базасының бүгенге хәлен, проблемаларын, киләчәген ачыкладык.
Директор, алдагы ике елда мәктәптә укучылар санын арттыруга, район семинарлары үткәрелүгә, мәктәпнең матди-техник базасын яхшыртуга һәм бюджет, бюджеттан тыш акчалар хисабына территорияне төзекләндерүгә басым ясалачак, дип белдерде.
– Бу максатларга ничек ирешергә соң, дигән соравыгыз уңаеннан мин болайрак уйланам: мәктәбебездәге балаларның саны бүгенгедән ким булмасын, киресенчә, артып торсын өчен, авыл җирендә яшьләргә эш кирәк. Булган урыннарны, мәктәпне тәмамлап, югары уку йортларында, көллиятләрдә белгечлек алган якташларыбыз тулыландырсын иде, дигән теләктә торам. Ә укытучыларга, төрле укыту технологияләрен кулланып, дәресләрне кызыклы һәм истә калырлык итеп үткәрергә тырышырга кирәк. Мәктәп коридорлары балалар тавышыннан яңгырап торсын өчен, без аларда белем алуга мәхәббәт уяту турында кайгыртырга тиешбез. Нинди буын үстерәбез без, дигән сорауга җавап эзләгәндә, хәзерге балалар белем алуга омтылмый, китаплар, фәннәр белән кызыксынмый, дигән фикер туа. Әйтик, бүген балаларның шактые математика фәнен өнәп бетерми, чөнки ул алар өчен артык катлаулы һәм аңлаешсыз. Бу проблеманы хәл итүнең мин бер генә юлын күрәм: мәктәптә укыту процессын гуманитар һәм математик юнәлешләргә бүләргә кирәк. Шулай эшләгәндә, без балаларның кайсы фәннәргә тартылуын, нинди һөнәр сайларга теләвен аңлар идек, – диде Айсылу Сабитовна соравыма каршы.
Хәер, бүген үк инде Комсомол мәктәбендә, инновацион технологияләр кулланылып, уку-укыту процессы яңача оештырыла башлаган. Айсылу Галиуллина әйтүенчә, якын киләчәктә мәктәп базасында инновацион мәйданчыклар ачылса, яңа программаларны сынап карау мөмкинлеге дә барлыкка килер иде. Шулай ук мәктәп директоры уку расписаниесендә театр сәнгате кебек яңа фәнне күрергә тели. Бу фән балаларда актёрлык осталыгын, иҗади потенциалны ачуны, матур итеп сөйләшергә өйрәтүне генә күздә тотмый, шулай ук балаларга үз-үзләренә, сәләтләренә ышанмау, тарсыну кебек комплекслардан котылырга ярдәм итәчәк, дигән фикердә ул. Аның уе буенча, иҗади, мәрхәмәтле һәм ярдәмчел буынны бары балалар үзләрен кирәкле итеп тойганда, үз көчләренә ышаныч ныгыганда гына үстереп булачак.
Кадрлар җитмәү проблемасы Комсомол мәктәбендә дә чагыла. Бүген мәктәп инглиз, рус теле, математика укытучыларына мохтаҗлык кичерә. Шулай ук мәктәпнең техник яктан җитәрлек җиһазландырылмавы да төп проблемаларның берсе булып тора. Проекторлар, интерактив такталарның җитмәве, компьютер классларының булмавы укытучыларга тулы куәт белән эшләргә, балаларга зур кызыксыну белән укырга, дәресләрне заман таләпләренә туры килерлек итеп алып барырга комачаулык тудыра. Узган ел Айсылу Сабитовна, балалар һәм яшьләрнең фәнни-техник һәм сәнгать иҗатын үстерүгә юнәлдерелгән «Энергия добра» республика социаль инициативалар конкурсында җиңеп, «Робототехника һәм программалаштыру лабораториясе Chibi-Robo» проекты буенча грант ота. «Мәктәпкә бу яңалык кертелгәч, балаларның ничек шатлануларын сүз белән аңлатып булмый. Хәзерге җәмгыять синең авыл яки шәһәр мәктәбендә укыганыңа әһәмият биреп, аерып карамый. Шуңа күрә белем алу өчен шартларның авыл баласы өчен дә, шәһәр баласы өчен дә бертигез дәрәҗәдә булуын кайгыртырга тиешбез», – ди мәктәп җитәкчесе.
Аңлашыла, һәр җитәкче үз мәктәбен заманча стильдә күрү теләге белән яна торгандыр ул. Айсылу Галиуллина да, үз-үзенә таләпчән кеше буларак, мәктәпнең эчке һәм тышкы кыяфәтен болай итеп күзаллый: балаларга тәнәфес вакытында мәктәп коридорларында уңайлы диваннар урнаштырылырга тиеш. «Укытучылар өчен ял итә торган махсус капсулалар яисә «тынлык бүлмәләре» ясасак, көндәлек ыгы-зыгыдан арынырга, фикерләрне, уйларны тәртипкә китерергә мөмкинлек туар. Мәктәпнең әйләнә-тирәсен агачлар аллеясы белән бизәү дә – алдыбызга куйган максатларның берсе. Агачлар күләгәсендә эскәмияләр урнаштырып, укучылар һәм укытучыларга табигать кочагында күбрәк аралашсыннар өчен уңайлылык тудырасы килә», – ди әңгәмәдәшем.
Проблемалар каршында куркып калмаган җитәкче: «Иң мөһиме, бу максатларны тормышка ашыру, мәктәптә бер-береңне ярату, хөрмәт итү, иҗади, белем һәм мәдәният кыйммәтләре атмосферасын тудыру өчен җиң сызганып, каршылыкларны җиңеп эшләргә теләк, команда бар», – дип сөенә.
МӨҺИМ НӘРСӘ ТУРЫНДА СӨЙЛӘШИК!
Бусы – Комсомол мәктәбендә патриотик тәрбияләүгә корылган яңа проектларның берсе. Һәр дүшәмбе линейкадан соң илебез гимнын башкаргач, «Мөһим нәрсә турында сөйләшү» дип аталган дәрестән тыш тәрбия чарасына керәләр. Яңа уку елында мәктәп патриотик тәрбия буенча «Балачак навигаторлары» дигән федераль проектта катнаша башлаган. Моннан тыш, яңа штат берәмлеге– тәрбия буенча директор киңәшчесе вазифасы кертелүе дә мәктәп тормышына яңа сулыш өргән. Яңа хезмәткәр укытучылар, балалар һәм ата-аналар белән иҗтимагый оешмалар арасындагы үзара бәйләнеш өчен җавап бирәчәк. Тәрбия чарасының тагын бер төре буларак, мәктәпнең башлангыч сыйныф укучылары, «Орлята России»ның озак вакытлы проекты кысаларында, ел дәвамында балалар төрле трек - биремнәр (ВКонтактедагы мәктәп аккаунтындагы язмалар) үти.
Үз илеңнең патриоты булган, үз авылыңны яратып, гаилә корып, төпләнеп яшәргә теләгән яшьләрнең санын арттырыр өчен, без балаларның йөрәгенә туган илне ярату хисен ныграк салырга тиеш, дип уйлый Айсылу Галиуллина. Күп еллар дәвамында мәктәптә «Илебезгә мәхәббәт», « Туган җиребезгә мәхәббәт», «Гаилә кыйммәтләре» төшенчәләренең мәгънәсен ачуга багышланган тәрбияви чаралар бу уйларны тормышка ашыру өчен җирлек булып тора.
Әңгәмә барышында мәктәп директоры яңа бер проект турында да искә алды. Гаилә елы уңаеннан, мәктәптә һәр шимбә саен «Гаилә шимбәләре» дип аталган яңа проект эшли башлаячак. Бу проект әти-әниләрне балалар тормышында, төрле чараларда катнаштыру максаты белән оештырыла. Проект кысаларында «Иң тату сыйныф», Әниләр көне, Әтиләр көне, мастер-класслар, КВНнар үткәрү планлаштырыла.
Комсомол авылында бүген төрле милләт вәкилләре яшәвеннән чыгып, директорга тел мәсьәләсенә кагылган соравыбызны бирдек:
– Айсылу Сабитовна, балалар нинди телдә сөйләшә, туган телебезгә игътибар мәсьәләсе ничегрәк тора?
– Кызганыч, авылыбызда төрле милләтләр яшәү сәбәпле, татар телендә сөйләшүче балалар саны кими. Хәтта балалар бакчаларында да үзара аралашу өчен рус телен сайлыйлар. Мәктәптә дәресләрне алып барган вакытта да, иң башта, балаларга теманы аңлату өчен күп вакытта рус теленә мөрәҗәгать итәргә туры килә. Шуннан соң гына татар теленә басым ясый алабыз, – ди ул уфтанып.
Айсылу Галиуллинаның «Авыл укытучысы» бәйгесенә җибәргән эссесыннан кайбер юллар искә төште. Ул анда, мәктәпкә өченче сыйныфларга беренче дәресен биргән вакытта, балалар каршында үзенең югалып калуы турында язган иде: «Нигә килдем? Дәрес ничек узачак? Укучылар дәрестән нинди файда алыр? Минем 3 нче сыйныфым шундый тынгысыз. Дәресне аңлаешлы итеп алып барырга тырышам, ачык мисаллар, иллюстрацияләр бирәм... Соңыннан бу – әлеге сыйныфта минем соңгы дәресем, үзләреннән баш тартырмын, ахры, дип уйладым. Әмма остазымның киңәшләре, балаларны яратуым мине сыйныфыма яңадан кайтарды». Үҗәтлек һәм тырышлык кебек сыйфатлар булганда, Айсылу Галиуллина бу юлы да сынатмас, яңа вазифа куйган бурычларны лаеклы башкарып, мәктәпне югарырак дәрәҗәгә күтәрер, дигән ышаныч туа. Әлбәттә, моның өчен аңа коллективы белән фикердәшләр булу гына җитми, Тукай районы мәгариф идарәсенең ярдәм кулы сузуы да кирәк.
Таңсылу ГАБИДУЛЛИНА
Альберт Сабир фотолары
Следите за самым важным и интересным в Telegram-каналеТатмедиа
Яңалыклар битенә керегез
ТӘКЪДИМ ИТӘБЕЗ
Комментарийлар