Логотип Магариф уку
Цитата:

Баланың үскән бишеге – киң дөньяның ишеге

Ганиева Фәйрүзә Филарис кызы,Актаныштагы аерым фәннәрне тирәнтен үзләштерүле 2 нче урта мәктәбе укытучысыБаласын хайваннар, җәнлекләр дә ярата, ә тәрбияләү фәкать без – кешеләр кулыннан гына килә. «Ал...

Ганиева Фәйрүзә Филарис кызы,
Актаныштагы аерым фәннәрне тирәнтен үзләштерүле 2 нче урта мәктәбе укытучысы

Баласын хайваннар, җәнлекләр дә ярата, ә тәрбияләү фәкать без – кешеләр кулыннан гына килә. «Алтыннан бәһале оҗмах нигъмәтләреннән кадерле булган нәрсә тәрбияле баладыр» дигән сүзләре мәгълүм Ризаэтдин Фәхретдиннең. Дөрестән дә, тәрбияле бала – ул безнең йөз аклыгы, имин һәм тыныч бугенгебез, ышанычлы киләчәгебез.


Миңа калса, баланы һәрьяклап камил шәхес итеп формалаштыруда узендә сакланып калган милли гореф-йолалары белән авылларыбыз иң кулай шартларга ия. Моны үзебезнең туган төбәгебез Актаныш мисалында исбатлап үтәсем килә.


Актанышыбызның сөйләм, тормыш итү рәвешләре, милли ризык әзерләү осталыклары, кул эшләре чит төбәкләрдән килгән милләттәшләребезне һәрчак таң калдыра. Үзенә генә хас гүзәллеге белән тирә-юньдә дан тоткан Актанышыбыз табигате киңкырлы талантлар тудыра, балаларыбызны бай күңелле иҗади шәхес итеп үстерүдә нигез булып тора. «Актанышта җырлый һәм бии белмәгән кеше юк» дигән гыйбарә дә бер нигезсез генә әйтелмәгән. Киң болыннарда җиләк җыеп, печән чабып үскән Актаныш кызлары, егетләре дә шуңа күрә моңлы, ягымлы, хезмәт яратучан булып тәрбияләнәләр. Агыйделкәй бишегендә тирбәлә-тирбәлә үсеп, зур Иделгә чыга алган һәм гомерләрен җыр сөюче милләттәшләребезгә хезмэт итүгә багышлаган мәшһүр Әлфия Авзалова, Хәнәви Шәйдуллиннар сафын бүген инде яшь алмашлар тулыландыра. Яшь буынны төбәгебезнең данлыклы шәхесләре белән таныштыру өчен районыбызда «Актаныш – туган як» музее, республикабызга беренче президентны биргән Әнәк авылында «Шәрип Шәймиев музей-йорты» эшли. Район үзәгендәге Мәдәният паркы күренекле сәнгать әһелләренә багышланган. Әлеге урыннарга даими экскурсияләр балаларның дөньяны танып белүен киңәйтә, туган ягыбыз турында мәгълүматларын баета. Мәктәбебез әлеге мөмкинлектән бик теләп файдалана.


Баланың тулы шәхес булып формалашуында иң төп факторларның берсе – ул, һичшиксез, ана телебез. Бала үз телен камил белә һәм ярата икән, димәк, ул ата-анасын хөрмәт итә, туган җиренең патриоты булып үсә. 99%ын фәкать татарлар гына тәшкил иткән Актанышыбызда халык саф татар телендә генә аралаша. Телебезне саклап калуда, аны киң кулланышка кертүдә дәүләт статусын алган сәләтле балалар өчен гуманитар гимназия-интернатның әһәмияте бәяләп бетергесез зур. Теләге булган балалар биредә, хәтта чит төбәкләрдән килеп, милли белем һәм тәрбия үзләштерәләр, туган телләрендә иркен аралашырга өйрәнәләр. Димәк, киләчәктә татар халкына хезмәт итүче буын калачак, милләтебез югалмаячак!


Игенчелек, терлекчелек белән дан тоткан җирлегебездә тырыш, эшчән халык яши. Алма агачыннан ерак төшми – балалар да, кечкенәдән әти-әнисенең кул арасына кереп, эш тәртибенә өйрәнәләр, фәкать хезмәт агачының гына татлы жимеш бирергә сәләтле булуына үз тәҗрибәләрендә инанып үсәләр. Иртән-иртүк өлкәннәр белән беррәттән уянып, малларын көтүгә куышалар, яңа дөньяга килгән бәрәнне, кәҗә бәтиен, колынны, бозауны, каз-үрдәк бәбкәләрен, чебиләр тәрбияләшәләр; бакчага чыгып чүбен утыйлар, сыерын, кәҗәсен савалар, малларга ашарга салалар, әти-әниләре эштән кайтуга дип, ашыга-ашыга, өйләрен җыештырып чыгалар һ.б. Кыскасы, авылда тавык та чүпләп бетерә алмаслык бик күп эшләрдә авыл баласы – һич арттырусыз, өлкәннәрнең уң кулы. Нәтиҗәдә, кечкенә генә авырлыклар алдында да каушап калмаслык сабырлыкка, ихтыяр ныклыгына ия булып формалаша ул. Яхшылыкларны, берни дә өмет итмичә, риясыз башкара. Кешеләргә, ниндидер шәхси мәнфәгатьләрен кайгыртып түгел, ә гадәти хәл кебек ярдәмләшә. Моңа өстәп, тормыш алга барган саен, буыны ныгып та өлгермәгән яшьләрне үз ятьмәсенә эләктерергә генә торган эчкечелек, наркомания ише заман афәтләре дә, компьютерга бәйлелек тә вакытын файдалы шөгыль белән тулыландырган авыл баласын читләтеп үтә.


Бала тәрбияләүдә авыл шартларының уңай булуына тагын бер мисал – авылда балалар күбрәк туа. Халыкча әйтсәк, ишле гаиләләр сафы авылда, шәһәрләр белән чагыштырганда, ни дисәк тә, күбрәк. Ә күп балалы гаиләләрдә, мәгълүм булганча, олысы кечесен тәрбияләшә, уйната, көйсезләнсә, юата, хаталанса, дөрес юнәлешен күрсәтә, әти-әнисе өйрәткәннәрдән чыгып, зуррак бала энесен-сеңлесен уңны – сулдан, акны карадан аерырга өйрәтә һ.б. Боларның барысы да бала күңелендә туганлык, бердәмлек хисләре бөреләнүгә уңай йогынты ясый.


Аннары авылда бай тормыш тәҗрибәсенә ия, әдәп-әхлак кануннарының тупланмасы булып торган әби-бабайлар белән яшәү гадәте әле һаман да сакланып килә. Менә кайда ул тәрбия нигезе, әхлак чыганагы, эчке матурлык гәүдәләнеше! Өлкәннәр белән исәнләшеп йөрергэ, әдәпле итеп сөйләшергә, әйберне исраф итмәскә, ризыкның кадерен белергә – һәммәсенә-һәммәсенә төшендереп кенә калмыйча, кече яшьтән үк дини тәртипләргә таянып эш йөртергә дә өйрәтә оныкларын бу акыл ияләре. Жәйләрен районыбыз үзәгенең Жәмигъ мәчетендә һәм авыллардагы иман йортларында ачылучы дини аланнар да балалар күңелен рухи азык белән тулыландыруда ихлас тырышлык куя. Тәрбия белән динне аерып каравы да читен бит, чөнки тәрбия нигезендә дин ята, ә дин ул үзе әдәп кануннары җыелмасы.


«Мөселман кешесенә жиде буынын белү фарыз» тәгълиматына таянып, һәр гаиләнең үткәнен барлауда, нәсел шәҗәрәләрен төзүдә әби-бабайларның өлеше бәяләп бетергесез. Әлеге өлкән буын вәкилләре һәм яшь буын арасында күпер салу максатыннан, мәктәбебездә даими оештырылучы кичәләрдә нәселләр дәвамчылыгын, буыннар чылбырын саклау төп максатыбыз булып тора.


Әйе, кешене кеше иткән – ул әдәп. Ә кешелеклелек сыйфатларын, милли, мәдәни, рухи хәзинәләребезне бер йодрыкка туплап торучы бердәнбер учак – ул кече ватаныбыз саналган авылларыбыз. Авылларыбыз хөр рухта яшәгәндә, балаларыбыз әдәбе тәртиптә булыр, киләчәгебез өчен күңелләребез тынычлыгын җуймас.


Балаларга эчке күркәмлек, инсафлык нигезләрен төшендерүдә авылларыбыздагы табигый шартлар, уңай мохит – безгә Аллаһы Тәгалә тарафыннан бирелгән тиңе булмаган бүләктер. Безгә, мөгаллимнәр белән ата-аналарга берлектә, шушы мөмкинлекләрне тирәнтен аңлап һәм тулысынча файдаланып, балаларыбызны чын кеше итеп тәрбияләү зарур.

Язмага реакция белдерегез

0

0

0

0

0

Реакция язылган инде

Комментарийлар

Җанын гыйлем һәм гамәл белән пәкъләгән кеше максатына ирешер

Арсланова Фәнүзә Фатих кызы,Мөслим районы Тат. Бүләр урта мәктәбенең тарих һәм җәмгыять белеме укытучысы Татар халкында тәрбия – аның әдәп-әхлакка корылган тормышына, хезмәт белән гадел көн күрүенә һә...

Арсланова Фәнүзә Фатих кызы,
Мөслим районы Тат. Бүләр урта мәктәбенең тарих һәм җәмгыять белеме укытучысы

Татар халкында тәрбия – аның әдәп-әхлакка корылган тормышына, хезмәт белән гадел көн күрүенә һәм бай педагогикасына нигезләнгән. Шуңа күрә дә халык тәрбиясе үтемле һәм тәэсирле булган,нәтиҗәдә халкыбыз үзе дә әхлаклы, шәфкатьле, мәрхәмәтле, хезмәт итә белүе белән танылган. Борынгыдан ук халкыбыз тәрбиялелегенең нигезендә гаделлек, изге күңеллелек, ярдәмчеллек, сабырлык яткан. Рухи кыйммәтләрне барлау, бөртекләп җыю, аны бүгенге көннең кыйбласы итү – нәкъ менә безнең укытучыларның изге бурычы. Шул максаттан авыл мәктәбе шартларында балаларга белем һәм тәрбия бирүнең асылы турында бергәләп фикерләшик.


Хезмәт – тәрбия нигезе. Авыл яшәсә, мәктәп тә яши. Бүген мәгариф катлаулы чор кичерә, реформалар дип кайнап яши. Реформалар нәтиҗәсе дистә еллардан соң гына беленә. Ә бүген авыл укытучылары алдында белем учагын сүндерми саклап калырга тырышу бурычы тора. Бурыч авыр, аны көчлеләр генә башкара. Нинди генә үзгәрешләр кичерсә дә, кайда гына урнашса да, мәктәпнең төп максаты үзгәрми: мәктәп үзендә укыган һәр баланы кеше итеп тәрбияләргә тиеш. Авылда туып үскән кеше Җир-анага тирән мәхәббәт белән яши. Эчкән суың, сулар һаваң, туган туфрагың яшәргә көч бирә, күңелеңне бизи, рухыңны баета. Белем йорты – кешелек язын үстерүче. Без авыл җирендә яшибез, ә авыл – илнең туйдыручысы. Балаларга хезмәт тәрбиясе бирү халыкның тәрбия системасында бик әһәмиятле бурычларның берсе итеп карала. Аеруча авыл җирендә һәркем хуҗалыгында кирәк булган барлык төр шөгыльне (балта остасы, тимерче, мичче һ.б.) белергә тиеш. Ә инде игенчелек, терлекчелеккә кагылышлы эш төрләрен әйтеп тә торасы юк. Халыкта гасырлар буена тупланган хезмәт традицияләре, гореф-гадәтләр кадерләп сакланган. Балалар хуҗалыктагы бөтен төр эшләрне башкарган. Шундый шартларда үскән баланың, хезмәттән читләшеп, юк-барга вакыт үткәрәсе килми. Авыл җирендә һәр бала кушылган эшне намус белән үтәргә бурычлы. Хезмәтнең җиңел булмавын төшендереп, без балаларны авырлыклар алдында каушап калмаска өйрәтәбез. Хезмәткә өйрәтү нигездә гаиләдә ата-ана үрнәгендә алып барыла, ә хәзерлек дәрәҗәсе җәмәгатьчелек алдында булган. Һәр елны без мәктәбебездә зурлап «Ир хезмәте – басу кырда, хатын хезмәте – өстәлдә» дигән гаилә бәйрәме үткәрәбез. Бу бәйрәмнәр балаларда гаиләнең никадәр кадерле булуын, бергәләп эшләүнең җиңел дә, күңелле дә, нәтиҗәле дә икәнлеген раслый. Төрле эш төрләре белән танышырга мөмкинлек туа. Өлкәннәрнең һәм балаларның бергәләп эшләве элек-электән макталган. Тикмәгә генә халык: «Сүз өйрәтә, үрнәк үз артыннан ияртә», - димәгән. Ә бу – үз чиратында, профессия сайлаганда да ярдәм итә дип исәплим. Рус педагогы К.Д.Ушинский: «Хезмәтегезне дөрес сайлаган һәм аңа бөтен күңелегезне биргән булсагыз, бәхет сезне үзе эзләп табар», - дигән.


Балаларга тәрбия бирүдә, чынлап та, ата-ана, өлкәннәр үрнәге аеруча әһәмиятле, нәтиҗәле. Әбиең, бабаң, әтиең, әниең тирә-күршең, авылдашлар, укытучылар үрнәге – тәрбия чылбырының ныклы буыны. Шул максаттан мин һәр елны «Орчык бәйрәме», «Җомга киче» кебек ярыш-бәйрәмнәр үткәрәм. Мондый ярышлар балаларда зур кызыксындыру тудыра Әби-бабайлар үз һөнәрләре турында сөйли. Өлкәннәрнең җеп эрләве, чабата үрүе, яшьлектәге хатирәләр балаларда аларга карата хөрмәт уята, аларның һөнәрләрен өйрәнергә омтылу хисе тудыра, ә бу үз чиратында буыннар мирасын дәвам итү булып исәпләнә.


Халыкта булдыклы кешеләр авылдан чыга дигән гыйбарә яшәп килә. Авыл мәктәбендә белем һәм тәрбия алып та тормышта зур уңышка ирешкән затлар бар. Мәсәлән, үз авылыбыз мәктәбен бетереп, туган ягын ташлап китмичә җир алып, үгезләр үстереп, авылдашларына ярдәм итеп, балаларга яңа ел күчтәнәчләре өләшеп хөрмәт казанучы Ринат Хөснимәрданов, көнен-төнен басу-кырлар иңләп, зур дәрәҗәләргә ирешеп яшәүче тракторчы Фарсил Салиховларны атап китсәк, һич тә ялгыш булмас. Илгиз Исламов та авыл мәктәбен бетергән, ә аның уйлап табулары Татарстанны гына түгел, хәтта чит илләрдә дә зур кызыксыну уятты. Бүгенге көндә ул –«Агромастер» җитештерү компаниясе җитәкчесе. Тынгысыз, хезмәткә бирелгән кеше, оста сәүдәгәр. Ул җитәкләгән предприятие Европа, Азия илләре белән тыгыз элемтәдә. Районыбыз һәм республикабыз күләмендә танылган. Гап-гади авыл малайлары. Бәхет эзләп, беркая да чыгып китмәгәннәр. Үз бәхетләрен туган җирләрендә тапканнар.


Авыл мәктәбендә үз милләтен чын-чынлап яраткан, аның киләчәгенә битараф булмаган укытучылар эшли. Менә шушы үзенчәлек берләштерә, дустанә мөнәсәбәт булдыруга ярдәм итә. Халыкның төп традицияләре, мәдәнияте, яшәү рәвеше милләтебезнең бар чишмәләре – авылда. Бүген мәктәпнең төп күрсәткече – БДИ. Укучыларның язмышы өчен йокысыз төннәрен үткәргән авыл укытучысы – мөгаллим дә, тәрбияче дә, репетитор да.


Баланың шәхес булып формалашуы, иң беренче чиратта, гаилә тәрбиясенә бәйләнгән. Һәр бала гаилә тормышы аша зур дөнья белән таныша. Ата-ана – төп тәрбиячеләр. Тәрбия кылу өчен үзеңә тәрбияле булырга кирәк. Бүгенге ата-аналар – безнең кичәге укучыларыбыз. Гаилә тормышын җайга салмыйча, ата-аналар белән даими эшләмичә, тәрбия эшендә уңышларга ирешү мөмкин түгел.


Ләкин чын тәрбия берьяклы гына була алмый. Тәрбиянең төп асылы – мәктәп белән гаиләнең бердәмлегендә. Мәктәпкәчә учреждениедәге тәрбия, мәктәп һәм гаилә тәрбиясе бербөтен булганда, балага бердәм таләп куелганда гына әлеге эш шатлыклы, ике якка да канәгатьләнү хисе бирә торган һәм уңышлы була ала.


Хөрмәтле әти-әниләр! Киләчәктә дә балаларыбызны әхлаклы, белемле, үрнәк шәхесләр итеп тәрбияләүдә бергә булырбыз, дип ышанам.


 

Следите за самым важным и интересным в Telegram-каналеТатмедиа

Яңалыклар битенә керегез
БАШКА ЯЗМАЛАР

Ишетми калмагыз

Аудиоязмалар

  • Гильм Камай

  • Җәлилнең якын дусты

  • Ирек Нигъмәти - "Кояш сүнде ул йортта"

  • Ләйлә Минһаҗева - "Милләтебезгә тугры, буыннарга үрнәк шәхес"


ТӘКЪДИМ ИТӘБЕЗ