Җанын гыйлем һәм гамәл белән пәкъләгән кеше максатына ирешер
Арсланова Фәнүзә Фатих кызы,Мөслим районы Тат. Бүләр урта мәктәбенең тарих һәм җәмгыять белеме укытучысы Татар халкында тәрбия – аның әдәп-әхлакка корылган тормышына, хезмәт белән гадел көн күрүенә һә...
Мөслим районы Тат. Бүләр урта мәктәбенең тарих һәм җәмгыять белеме укытучысы
Татар халкында тәрбия – аның әдәп-әхлакка корылган тормышына, хезмәт белән гадел көн күрүенә һәм бай педагогикасына нигезләнгән. Шуңа күрә дә халык тәрбиясе үтемле һәм тәэсирле булган,нәтиҗәдә халкыбыз үзе дә әхлаклы, шәфкатьле, мәрхәмәтле, хезмәт итә белүе белән танылган. Борынгыдан ук халкыбыз тәрбиялелегенең нигезендә гаделлек, изге күңеллелек, ярдәмчеллек, сабырлык яткан. Рухи кыйммәтләрне барлау, бөртекләп җыю, аны бүгенге көннең кыйбласы итү – нәкъ менә безнең укытучыларның изге бурычы. Шул максаттан авыл мәктәбе шартларында балаларга белем һәм тәрбия бирүнең асылы турында бергәләп фикерләшик.
Хезмәт – тәрбия нигезе. Авыл яшәсә, мәктәп тә яши. Бүген мәгариф катлаулы чор кичерә, реформалар дип кайнап яши. Реформалар нәтиҗәсе дистә еллардан соң гына беленә. Ә бүген авыл укытучылары алдында белем учагын сүндерми саклап калырга тырышу бурычы тора. Бурыч авыр, аны көчлеләр генә башкара. Нинди генә үзгәрешләр кичерсә дә, кайда гына урнашса да, мәктәпнең төп максаты үзгәрми: мәктәп үзендә укыган һәр баланы кеше итеп тәрбияләргә тиеш. Авылда туып үскән кеше Җир-анага тирән мәхәббәт белән яши. Эчкән суың, сулар һаваң, туган туфрагың яшәргә көч бирә, күңелеңне бизи, рухыңны баета. Белем йорты – кешелек язын үстерүче. Без авыл җирендә яшибез, ә авыл – илнең туйдыручысы. Балаларга хезмәт тәрбиясе бирү халыкның тәрбия системасында бик әһәмиятле бурычларның берсе итеп карала. Аеруча авыл җирендә һәркем хуҗалыгында кирәк булган барлык төр шөгыльне (балта остасы, тимерче, мичче һ.б.) белергә тиеш. Ә инде игенчелек, терлекчелеккә кагылышлы эш төрләрен әйтеп тә торасы юк. Халыкта гасырлар буена тупланган хезмәт традицияләре, гореф-гадәтләр кадерләп сакланган. Балалар хуҗалыктагы бөтен төр эшләрне башкарган. Шундый шартларда үскән баланың, хезмәттән читләшеп, юк-барга вакыт үткәрәсе килми. Авыл җирендә һәр бала кушылган эшне намус белән үтәргә бурычлы. Хезмәтнең җиңел булмавын төшендереп, без балаларны авырлыклар алдында каушап калмаска өйрәтәбез. Хезмәткә өйрәтү нигездә гаиләдә ата-ана үрнәгендә алып барыла, ә хәзерлек дәрәҗәсе җәмәгатьчелек алдында булган. Һәр елны без мәктәбебездә зурлап «Ир хезмәте – басу кырда, хатын хезмәте – өстәлдә» дигән гаилә бәйрәме үткәрәбез. Бу бәйрәмнәр балаларда гаиләнең никадәр кадерле булуын, бергәләп эшләүнең җиңел дә, күңелле дә, нәтиҗәле дә икәнлеген раслый. Төрле эш төрләре белән танышырга мөмкинлек туа. Өлкәннәрнең һәм балаларның бергәләп эшләве элек-электән макталган. Тикмәгә генә халык: «Сүз өйрәтә, үрнәк үз артыннан ияртә», - димәгән. Ә бу – үз чиратында, профессия сайлаганда да ярдәм итә дип исәплим. Рус педагогы К.Д.Ушинский: «Хезмәтегезне дөрес сайлаган һәм аңа бөтен күңелегезне биргән булсагыз, бәхет сезне үзе эзләп табар», - дигән.
Балаларга тәрбия бирүдә, чынлап та, ата-ана, өлкәннәр үрнәге аеруча әһәмиятле, нәтиҗәле. Әбиең, бабаң, әтиең, әниең тирә-күршең, авылдашлар, укытучылар үрнәге – тәрбия чылбырының ныклы буыны. Шул максаттан мин һәр елны «Орчык бәйрәме», «Җомга киче» кебек ярыш-бәйрәмнәр үткәрәм. Мондый ярышлар балаларда зур кызыксындыру тудыра Әби-бабайлар үз һөнәрләре турында сөйли. Өлкәннәрнең җеп эрләве, чабата үрүе, яшьлектәге хатирәләр балаларда аларга карата хөрмәт уята, аларның һөнәрләрен өйрәнергә омтылу хисе тудыра, ә бу үз чиратында буыннар мирасын дәвам итү булып исәпләнә.
Халыкта булдыклы кешеләр авылдан чыга дигән гыйбарә яшәп килә. Авыл мәктәбендә белем һәм тәрбия алып та тормышта зур уңышка ирешкән затлар бар. Мәсәлән, үз авылыбыз мәктәбен бетереп, туган ягын ташлап китмичә җир алып, үгезләр үстереп, авылдашларына ярдәм итеп, балаларга яңа ел күчтәнәчләре өләшеп хөрмәт казанучы Ринат Хөснимәрданов, көнен-төнен басу-кырлар иңләп, зур дәрәҗәләргә ирешеп яшәүче тракторчы Фарсил Салиховларны атап китсәк, һич тә ялгыш булмас. Илгиз Исламов та авыл мәктәбен бетергән, ә аның уйлап табулары Татарстанны гына түгел, хәтта чит илләрдә дә зур кызыксыну уятты. Бүгенге көндә ул –«Агромастер» җитештерү компаниясе җитәкчесе. Тынгысыз, хезмәткә бирелгән кеше, оста сәүдәгәр. Ул җитәкләгән предприятие Европа, Азия илләре белән тыгыз элемтәдә. Районыбыз һәм республикабыз күләмендә танылган. Гап-гади авыл малайлары. Бәхет эзләп, беркая да чыгып китмәгәннәр. Үз бәхетләрен туган җирләрендә тапканнар.
Авыл мәктәбендә үз милләтен чын-чынлап яраткан, аның киләчәгенә битараф булмаган укытучылар эшли. Менә шушы үзенчәлек берләштерә, дустанә мөнәсәбәт булдыруга ярдәм итә. Халыкның төп традицияләре, мәдәнияте, яшәү рәвеше милләтебезнең бар чишмәләре – авылда. Бүген мәктәпнең төп күрсәткече – БДИ. Укучыларның язмышы өчен йокысыз төннәрен үткәргән авыл укытучысы – мөгаллим дә, тәрбияче дә, репетитор да.
Баланың шәхес булып формалашуы, иң беренче чиратта, гаилә тәрбиясенә бәйләнгән. Һәр бала гаилә тормышы аша зур дөнья белән таныша. Ата-ана – төп тәрбиячеләр. Тәрбия кылу өчен үзеңә тәрбияле булырга кирәк. Бүгенге ата-аналар – безнең кичәге укучыларыбыз. Гаилә тормышын җайга салмыйча, ата-аналар белән даими эшләмичә, тәрбия эшендә уңышларга ирешү мөмкин түгел.
Ләкин чын тәрбия берьяклы гына була алмый. Тәрбиянең төп асылы – мәктәп белән гаиләнең бердәмлегендә. Мәктәпкәчә учреждениедәге тәрбия, мәктәп һәм гаилә тәрбиясе бербөтен булганда, балага бердәм таләп куелганда гына әлеге эш шатлыклы, ике якка да канәгатьләнү хисе бирә торган һәм уңышлы була ала.
Хөрмәтле әти-әниләр! Киләчәктә дә балаларыбызны әхлаклы, белемле, үрнәк шәхесләр итеп тәрбияләүдә бергә булырбыз, дип ышанам.
Язмага реакция белдерегез
Вход на сайт
Бала – бәгырь җимеше
Мингалиева Рәмзия Әхмәтзакир кызы,Балык Бистәсе районы Масловка урта мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысыӘкрен генә яңа яуган кар өстеннән атлыйм. Ә үзем тирә-якка сибелгән кар бөртекләрен кү...
Балык Бистәсе районы Масловка урта мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы
Әкрен генә яңа яуган кар өстеннән атлыйм. Ә үзем тирә-якка сибелгән кар бөртекләрен күзәтәм. Алардан ниндидер илаһи көч бөркелә төсле. Кар бөртекләре бик күп, ләкин бер-берләренә бер дә охшамаганнар. Әйтерсең лә, аларның үз сихри дөньялары, үз тормышлары бар. Кемнәрдер аларга сокланып уза, ә кемнәрдер таптап китә. Ә инде тапталган кар бөртекләрендә бернинди матурлык та, хозурлык та калмый. Алардан күзләрне чагылдыра торган нурлар да бөркелеп тормый. Матурлыкны күреп, күңел сөенсә, ямьсезлекне күреп, киресенчә, көенә. Баксаң, боларның барысы да безнең үзебездән тора. Без, кешеләр, матурлыкны ды, яманлыкны да үзебез ясыйбыз. Димәк, ике гамәл дә безнең үзебезгә бәйле. Ә менә шушындый изге гамәлләр кылучы, бер-берләренә авыр чакта ярдәм итә белүче кешеләрне тәрбияләү – безнең бурыч, кадерле әти-әниләр!
Мин үзебезнең балаларыбызны кар бөртекләре белән чагыштырдым. Аларның күңелләре дә шушы яңа яуган кар бөртекләре сыман чиста һәм төрледән-төрле. Киләчәккә булган хыяллары изге, омтылышлары матур. Гел шундый саф, эчкерсез булып калуларын теләсәк, безгә – укытучыларга һәм әти-әниләргә, бергәләп бик нык тырышырга кирәк. Балачак бер генә була һәм андагы якты хыяллар кешене шәхес булырга әзерли.
Кадерле әти-әниләр, чыннан да, балачак чоры – үзе бер кабатланмас, тылсымлы дөнья. Үзенчә матур, үзенчә серле бу «балачак» дигән гаҗәеп дөньяда киләчәк дәвамчылары – яңа буын тернәкләнә.
Кеше дә үсемлек кебек. Орлыктан шытып чыксын, үссен, бөреләнеп бөтен гүзәллеге белән чәчәк атсын өчен, үсемлекне тәрбияләргә кирәк. Шулай булганда гына алар тирә-якка үзләренең хуш исләрен тараталар, кешеләрнең йөзләренә шатлык өстиләр. Бала да дөньяга килгәч, үзенә тәрбия кылуны көтә. Аңа әти-әнисе күпме йокысыз төннәрен, борчулы һәм шатлыклы көннәрен багышлый. Бала – бәгырь җимеше. Бала күңеле ак кәгазь кебек . Аңа яхшыны да, яманны да язарга мөмкин. Яхшы тәрбияне дә, яманлыкка алып бара торган бозыклыкны да тиз кабул итә ул. Вакытында чарасын күреп, балага дөрес тәрбия бирү, аны яман юллардан саклау – ата-ананың баласына бирә торган иң кыйммәтле бүләгедер. Мәшһүр мәгърифәтче Риза Фәхреддин дә: «Ата-аналар үзләре дөньяга китергән балалар алдында зур җаваплылык тотканлыкларын яхшы аңларга тиешләр», – дип язган. Чыннан да, хөрмәтле әти-әниләр, без дә үз балаларыбыз өчен зур җаваплылык тоярга тиешбез. Балаларыбызны әхлаклы, тәрбияле, мәрхәмәтле, шәфкатьле, игелекле итеп тәрбиялик! Дөрес, моның өчен бик күп көч таләп ителә. Шуңа күрә дә сезгә сабыр, тырыш һәм изге күңелле булу кирәк. Чөнки бала иң беренче тәрбияне гаиләсеннән ала. Баланың ата-анасына мәхәббәте, туганнарына хөрмәте, ярату хисләре аның киләчәк тормышына да зур йогынты ясый, аның алдагы язмышында да мөһим роль уйный. Бу урында бөек чех педагогы Ян Амос Коменскийның түбәндәге сүзләрен әйтеп үтсәм урынлы булыр: «Кеше, тәрбияләнгәнгә күрә генә кеше була. Ә тәрбияләү өчен иң кулай вакыт – балачак. Теләсә нинди баланы чын кеше итәргә мөмкин», –ди ул.
Әйе, бу – чыннан да шулай. Баланың тәрбияви башлангычы булып гаилә тора. Ата-ананың баланы үз үрнәгендә тәрбияләве бик мөһим. Яхшы үрнәк алып үскән балага тормышта үз юлын табып китү күпкә җиңелрәк. Дөрес, аттан ала да туа, кола да туа. Әмма «алма агачыннан ерак төшми» дигән гыйбарәне дә онытырга ярамый. Шулай да төрле хәлләр бар: балалар йортында тәрбияләнүче ятимнәр арта, картлар йортында балаларын бер күрергә зар-интизар булган ташландык әти-әниләр моңая. Ни өчен? Моңа җавап табу бик авыр. Әмма без – балаларыбызны, ә балаларыбыз әти-әниләрен шушы көнгә калудан сакларга тиешбез. Бу – мәктәп һәм гаилә бурычы. Исемнәре бик матур булса да («Акчарлак», «Өмет», «Тургай»), вакытлы приютларда, интернатларда яшәргә мәҗбүр булган балаларның күңелендә әти-әниләренә карата нәфрәт туа. Күңелендә нәфрәт яшәгән бала шәфкатьле була аламы? Үзенең дә баласын киләчәктә шушы хәлдә калдырып китмәсме дип кайсыбыз ышандыра ала? Бүгенге көндә безнең җәмгыятьне нык борчыган проблема бу. Күңел катылыгы, шәфкатьтсезлек, кызгана һәм ярата белмәү – бу хәтта наркомания, алкоголизм кебек куркыныч авырулардан да афәтлерәк. Күңеле гарип баланы тәрбияләү бик авыр. Телевизор, газета-журналлар, радио хәзерге вакытта бик күп тискәре күренешләрне алга сөрә. Без укытучылар һәм әти-әниләр бердәм төстә шушы информацион агымга каршы торырга сәләтле булырга, балаларыбызны аларның тәэсиреннән саклап калырга көч табарга тиеш. Моңа әхлагыбыз, иманыбыз төзек булганда гына ирешә алабыз. Балаларыбызга тәрбия бирүдә безгә тарихыбыз, туган җирдә яшәп килгән йола, гореф-гадәтләребез, үрнәк шәхесләребез ярдәмгә килә. Авыл кырларында җиң сызганып иген үстерүче ир-егетләребез, терлекчелектә югары үрләр яулаучы уңган сыер савучыларыбыз, җиләк үстерүчеләребезнең хезмәт уңышларын без балаларыбызга үрнәк итеп куеп ялгышмыйбыздыр. Шуңа күрә дә мәктәп программасыннан тыш, алар белән еш кына укучыларның очрашуларын оештырабыз. Ә бу уңганнар – сез үзегез бит! Әти-әнисенең мактаулы хезмәтен, шушы хезмәткә карата хөрмәтен күргән балада горурлык хисе туа. Бу уку елында мәктәптә авыл алдынгылары белән күп кенә очрашулар үткәрдек. Моның өчен сезгә бик зур рәхмәт әйтәсем килә. Һәр очрашуга зур җаваплылык хисе тоеп әзерләндегез, балаларны кызыксындыра торган чыгышлар ясадыгыз. Хезмәтнең зур тәрбия чыганагы һәм югары уңышларның нигезе икәнлеген аңлатуда зур өлеш керттегез.
Димәк, баланың әхлаклы, тәрбияле булып үсүенә хезмәтнең дә роле зур. Хезмәт – матди байлыкның нигезе. Шуңа күрә дә хезмәтне, хезмәт кешеләрен яратырга кирәк. Хезмәт белән баланың начар гамәлләр кылырга вакыты да калмый. Хезмәт – коткаручы да .
Сезнең туган авылыгызда хезмәт итүегез, илгә бирелгәнлек – патриотизм билгесе дә. Бала, ата-анасына карап, авылны ярата, аның мәшәкатьләренә күнегә. Авырлыкларны җиңәргә өйрәнә. Комбайн штурвалы артында әтисе белән бергә, тургайлар җырын тыңлап, иген урган үсмер егет, иртә таңнан торып, әнисе белән җәйләүдә – табигать хозурында сыер сауган җиткән кыз туган җиренә хәерхаклы булып үсә. Авылны нәкъ менә шушындый тәрбия алган буын яшәтә. Ата-анасына, туган җиренә хөрмәт белән карый. Без бердәм булганда гына әхлаклы, инсафлы, мәрхәмәтле балалар тәрбияли алабыз.
Следите за самым важным и интересным в Telegram-каналеТатмедиа
Яңалыклар битенә керегез
Комментарийлар