Барысы да – үз кулыбызда
Шаһабиева Ләйсән Хәмзә кызы,Кукмара районы Зур Сәрдек гимназиясенең тарих һәм җәмгыять белеме укытучысы Хәерле көн, хөрмәтле әти-әниләр!Көннәрдән бер көнне дәрәҗәле мөгаллим янына шәкерте кил...
Кукмара районы Зур Сәрдек гимназиясенең тарих һәм җәмгыять белеме укытучысы
Хәерле көн, хөрмәтле әти-әниләр!
Көннәрдән бер көнне дәрәҗәле мөгаллим янына шәкерте килгән. Бала учын-учка каплаган килеш укытучысына сорау биргән: «Мөгаллим, минем кулда нинди күбәләк? Тереме, әллә үлеме?» Зирәк мөгаллим: «Барысы да синең кулда, кадерлем, барысы да синең кулда», – дип җавап биргән.
Хөрмәтле әти-әниләр! Безнең кулыбызда балаларыбыз бүген әлеге күбәләк хәлендә. Максатыбыз – менә шушы уч төбендәге балаларыбызны, тормышка яраклаштырып, бүгенге рухи кыйммәтләр урынына матди байлыклар өстен куелган заманда көндәшлеккә сәләтле итеп тәрбияләү.
Балаларыбызга бүген нинди факторлар йогынты ясый, бигрәк тә безнең авыл шартларында тәрбияләнүче балага нәрсә тәэсир итә? Шул турыда сөйләшү әһәмиятле булыр.
Балага иң беренче йогынты ясаучы фактор – табигать. Безнең һәрберебез – табигатьнең бер өлеше. Авыл баласының шәһәр баласыннан өстенлеге – ул һәрдаим табигать белән бәйләнештә. Табигать белән бәйләнештә булу, үсемлекләр, хайваннар белән аралашу балада әхлакый сыйфатлар тәрбияли. Иртә яздан бакчада яшелчә-чәчәкләр утыртып, су сибеп тәрбияләп үстерү балага хезмәт тәрбиясе бирүдә иң отышлы чара булып тора. Эш сөючән бала тормышта теләсә нинди авыр ситуациядән чыгарга сәләтле була. Шулай ук мәктәп яны бакчасында эшләү дә отышлы. Чөнки, бердән, укучы, үзе үстергән нигъмәтләрдән авыз итеп, витамин җыйса, икенчедән, күмәк хезмәт баланы коллективта яшәргә, аның кануннарына буйсынырга өйрәтә, өченчедән, тормышка әзерлек процессы бара. Бала мәктәп бакчасында кайсы яшелчә яки җиләк-җимешне ничек үстерү серләренә төшенә, шул ук эшне өендә дә эшләп карау теләге туа.
Авыл баласына икенче йогынты ясаучы фактор ул – йорт хайваннары. Кече яшьтән баланың үз кече дусты булу да файдалы. Иртән торгач, балага этен яки песиен ашатуны йөкләргә мөмкин. Һәр көн шушы эшне башкару балада җаваплылык хисе тәрбияли. Тере җан ияләре белән аралашып, аларны яратып үскән бала һичкайчан җинаять юлына басмас.
Табигый факторлар белән бергә бала өчен социаль даирә дә бик мөһим. Социаль даирәгә иң беренче чиратта гаиләне, туганнарны, дусларны, мәктәпне кертергә мөмкин. Балага һәр изгелек башта гаиләдә салына. Юкка гына Ризаэддин Фәхреддин: «Бала чакта алынган тәрбияне соңыннан бөтен дөнья халкы ды үзгәртә алмас» димәгән бит. Әйе, һәр изгелек балага ана сөте белән салына. Шулай ук бала шәхесе өчен дуслары, аралашкан компаниясе дә бик мөһим. Авыл шартларында әти-әнинең улы яки кызының иптәшләрен, аларның кем, нинди ата-ана баласы икәнлеген билгеләү җиңел. Чөнки без авылда бер-беребезне, нәсел-нәсәпне яхшы беләбез.
Безнең балабыз бүген бер яктан да шәһәрдәге яшьтәшеннән калышмый һәм ким түгел. Табигый факторлар, балабызга хезмәт тәрбиясе биреп, шәфкатьлелек тәрбияләсә, социаль даирә коммуникатив функцияне башкара, аралашу мөмкинлеген бирә. Заманга яраклашкан, көндәшлеккә сәләтле булган бала өчен бүгенге информацион җәмгыятькә күчү шартларында мәгълүмат алу да бик әһәмиятле. Тормышыбызга Интернет кебек универсаль мәгълүматлар чыганагы килеп керде. Баланың белем алу, белемен тикшереп карау өчен күп мөмкинлекләре ачылды. Ләкин һәр яхшының бер начары да булырга мөмкин. Интернет киңлекләреннән бала тискәре мәгълүмат та алырга мөмкин. Укытучыларның, әти-әниләрнең бурычы – баланы аңлы рәвештә тиешсез сайтлардан тыю.
Шулай ук бала тәрбияләгәндә дини гыйлемне дә читкә этәрергә ярамый. Кайчак хәтта каеш, төрмә белән дә тәртипкә китереп булмый торган укучыга «гөнаһ» сүзе ныграк тәэсир итә. Мөмкинлек булганда балага дини вәгазьләр тыңларга, дини бәйрәмнәрдә мәчеткә бару мөмкинлеге тудыру да зарур.
Бүгенге авыл шартларында мәктәп һәм әти-әниләрнең бурычлары – балага тере табигать белән аралашу мөмкинлеге, хезмәт тәрбиясе бирү, социаль даирәне, дуслар компаниясен сайларга ярдәм итү, баланы кирәкле һәм позитив мәгълүмат белән тәэмин итү.
Чыгышымның азагында, хөрмәтле әти-әниләр, сезгә борынгы кытай хикәятен тәкъдим итәргә телим. «Борын-борын заманда яшәгән, ди, җир йөзендә бер гаилә. Ул гади генә булмаган. Бу гаиләдә барысы бергә йөз кеше яшәгән һәм ул тулы бер авылны тәшкил иткән. Шулай итеп, барысы бергә, бер авыл булып гомер кичергәннәр. Гаилә үзенчәлекле булган, тынычлык һәм сәгадәт хөкем сөргән бу гаиләдә. Бернинди дә бәхәс, талаш, Алла сакласын, сугыш-кыйнаш булмаган монда. Бу гаилә турындагы хәбәр илнең хакименә барып җиткән. Ул кешеләр дөрес сөйлиме-юкмы икәнлеген тикшереп карарга уйлаган. Хаким авылга килгән һәм аның күңеле шатланган: бөтен тирә-якта чисталык, матурлык, җитешле тормыш һәм тынычлык. Балаларга яхшы, шул ук вакытта өлкәннәргә дә тыныч. Ил хакиме аптырап кала. Гаиләнең ничек шушы дәрәҗәгә ирешә алганын белергә теләп, гаилә башлыгына мөрәҗәгать итә: «Сөйлә, үз гаиләңдә бу кадәр тәртип, тынычлыкка син ничек ирештең?» Гаилә башлыгы аксакал бер бит чиста ак кәгазь алган да нәрсәдер язган. Аннары кәгазь кисәген ил хакименә тапшырган. Кәгазьгә аксакал бары тик өч сүз язган: ярату, кичерү, сабырлык. Кәгазьнең ахырына өстәп куйган. Йөз тапкыр ярату, йөз тапкыр кичерү һәм йөз тапкыр сабырлык.
Ил хакиме укып чыккан һәм сорау биргән:
– Шул гынамы?
– Әйе, – дип җавап биргән аксакал. – Бу – теләсә кайсы яхшы гаиләнең нигезе.
Аксакал бераз гына уйланып торган да өстәп куйган: «Шулай ук тынычлык!»
Әйе, балаларыбызны 100 тапкыр яратсак, 100, 1000 тапкыр сабырлык күрсәтсәк, 1000 тапкыр шуклыкларын кичерә алсак кына уңышка ирешербез.
Барысы да безнең кулда, хөрмәтле әти-әниләр!
Язмага реакция белдерегез
Вход на сайт
Ихтыяр көче - бәхетле булуның төп шарты
Фәрдиева Гөлнур Сабиржан кызы,Актаныш районы Кәзкәй башлангыч мәктәбе укытучысыҺәр гаилә үз баласын итәгатьле, эш сөючән, белемле, кешелекле итеп тәрбияләргә тырыша. Ләкин тәрбия эше бервакытта да җи...
Актаныш районы Кәзкәй башлангыч мәктәбе укытучысы
Һәр гаилә үз баласын итәгатьле, эш сөючән, белемле, кешелекле итеп тәрбияләргә тырыша. Ләкин тәрбия эше бервакытта да җиңел булмаган. Бүген исә ул аеруча кыен чор кичерә. Җәмгыятьтә үзгәрешләр барган чакта иң зур зыян балалар өлешенә туры килә. Кешенең акыл үсеше белән рухи үсеше арасында упкын хасил булу, рухи үсешенең тоткарлануы күп кенә кимчелекләрнең сәбәбе булып тора.
Кайчак: «Нинди акыллы кеше иде, ихтыярсызлыгы аркасында ялгыш юлга кереп китте, харап булды», - дигәнне ишетергә туры килә.
Моңа капма-каршы әйтемнәр дә бар: «Тырышкан табар, ташка кадак кагар», «Тәвәккәл – таш ярыр». Боларның һәрберсендә дә дөреслек чагыла.
Нәрсә ул ихтыяр көче һәм аны ничек тәрбияләргә? Кешедә ихтыяр көчен кайчан тәрбияли башларга мөмкин? Кеше шәхесе өлешләп-өлешләп тәрбияләнми. Дөрес, үсеш чорында баланың теге яки бу ягына күбрәк әһәмият бирергә туры килә. Ләкин барыбер кешенең һәр сыйфатына нигез бик кечкенәдән салына башлый. Әлбәттә, ихтыярны тәрбиялиләр.
...Еш кына шундый хәлне күзәтергә туры килә: әбиләр, әниләр: «Тегене эшләмә дә моны эшләмә, егылырсың, имгәнерсең», - дип, бертуктаусыз балаларга кычкырып торалар. Әйтерсең, мескен булып, бөрешеп, адым саен елап торыр өчен үстерәләр баланы. Егыла икән, торыр, йөгерер, тәгәрәп китә икән, әйдә тәгәрәсен. 1– 2 яшьлек баланы бауга тагып йөртәләр, алар да бала кебек кыланалар. Балага иркенлек, хәрәкәт кирәк бит. Бездә бертуктаусыз ният-омтылыш көрәше бара: «Болай эшләсәң, әйбәтрәк булырмы, әллә тегеләйме?». Кайчакта бу мәсьәлә соңгы минутта гына хәл ителә.
Физик яктан сау-сәламәт кайберәүләр, язмышына үпкәләп, бәхет елмаймады дигән сылтау табып, булган талантларын да юкка чыгаралар. «Каршылыкны җиңеп чык!” – дип, үзенә әмер биргән кеше җиңеп чыга, кем, кыюсызланып, ярты юлда кала – аңа чигенергә туры килә. Күренекле шагыйрь, язучы, драматург Фәнис Яруллин армиядәге фаҗигадән соң бик озак урында ятты һәм, шуңа да карамастан, сыйфатлы, тирән эчтәлекле, тормыш сөючән әсәрләре белән безне даими куандырып торды. Аның «Җилкәннәр җилдә сынала» әсәре барыбызның да өстәл китабына әйләнсә, ничек әйбәт булыр иде.
Үзебезнең арада да моңа мисал булырдай кешеләр күп. Сыгылып төшкәннәр дә, егылмый калганнар да бар.
Гомумән, баланы үз-үзенә хуҗа була белергә, теге яки бу эшне эшләргә үзен мәҗбүр итәргә яшьтән үк өйрәтергә кирәк. Теләмәгән эшне дә, кирәк булгач, эшләсен, үзен шуңа мәҗбүр итсен. Шуны эшләргә, шуңа өйрәтергә кирәк – ихтыяр тәрбияләүнең нигезе әнә шул. Баланы төрле көндәлек мәшәкатьләрдән, бурычлардан азат итәргә, аңа һәрдаим ярарга тырышырга киңәш ителми.
Ихтыяр көче тәрбияләүдә үз-үзеңә контроль ясау, үз алдыңа бурычлар кую, шәхси кагыйдәләрне үтәү, эшләгән эшләрең өчен көндә үзеңә нәтиҗә ясап бару, үзеңне ышандыру, инандыру кебек сыйфатларның әһәмияте зур. Ләкин әлеге гомуми таләпләрне конкретлаштырырга, баланың яшь, шәхси үзенчәлекләрен (хәтта җенси үзенчәлекләрне дә) истә тотып эш итәргә кирәк. Чөнки кешегә күрәләтә үти алмаслык эшләр тапшыру ихтыяр тәрбияләү урынына кире нәтиҗә генә китерәчәк.
Гомумән, тормыштагы уннарча, йөзләрчә очракны ихтыяр тәрбияләү өчен файдаланырга мөмкин. Мәсәлән, хезмәт нык ихтыярны таләп итә. Соңыннан, эшләргә күнегү канга сеңгәч, ул үзенә күрә бер ихтыяҗга әверелә, кеше эшсез тора алмый. Халык «Укыган үлмәс, укымаган көн күрмәс», ди. Бу – бик дөрес. Һәркемдә сәләт алшартлары бертөрле булмый. Берәүләргә химия, физика, математика якын, икенчеләргә тел дәресләре җиңелерәк бирелә, тарихны ярата. Әмма мәктәп программалары барысын да белүне таләп итә. Монда инде укытучылардан осталык, сабырлык сорала, ә укучы, үзенең ихтыяр көчен туплап, фән нигезләренең барысын да тырышып үзләштерергә тиеш.
Яшүсмерләр, әле генә күндәм саналган укучылар, каршы сөйләүчеләргә әйләнәләр. Бу да – аларның яшь үзенчәлекләреннән. Нәкъ менә шушы чорда аларга укытучылар, әти-әниләр ярдәм итәргә тиеш, алар белән «көрәш» башлап, ихтыяр көчен сынашмаска, барыбер минемчә була дип принципка бармаска, ә тыныч кына аңлашырга кирәк.
Ихтыяр тәрбияләүнең алымнарын, методларын, юлларын вакытында билгеләү бик әһәмиятле булыр иде. Әмма моның белән шөгыльләнүчеләр юк. Бәлки кирәкмидер дә, бит тормыш гел каршылыклар белән көрәшүдән тора. Алар адым саен. Шуларны җиңәргә өйрәнергә генә кирәк. Бүгенге яшьләрнең бер өлеше бөтенләй эш сөйми, ата-ана, әби-баба җилкәсендә утырырга ярата, диләр. Ләкин беркем дә эш сөймәүче булып тумый. Моңа бөтен җәмгыять, мохит, ата-ана, мәктәп, укытучылар гаепле: алар яшьләрне файдалы хезмәткә тартмадылар. Эш – билгеле ки, ихтыяр таләп итә торган процесс. Ә бездә күп кенә ата-аналар баласы турында: «Тормыш китереп кысса, беркая да китмәс, эшләр», – диләр. Ләкин тәҗрибә киресен күрсәтә: типсә тимер өзәрдәй егет һәм кызлар беркайда да эшләми һәм укымый. Эшкә кергәннәре дә тиз арада аны ташлыйлар, я акча аз, я авыр, диләр. Ә үзләрен кулга алырга ихтыярлары юк. Шуның аркасында ялгыш юлга кереп китәләр.
Тукаебыз да, таланты өстенә искиткеч ихтыярлылык күрсәтеп, зур әдәби мирас калдыра. Мисал эзләп бик ерак китәсе юк – авылдашыбыз Ханнанова Луизаны искә төшерү дә җитә.
Гаилә оештыру, балалар үстерү шулай ук ихтыяр көче таләп итә. Бүген әнә шул нәрсәгә кытлык хөкем сөрә. Шуның аркасында яңа гына оешкан гаиләләр тиз вакыт эчендә таркала. Ихтыяр көче белән кирелекне, үзсүзлелекне бутамаска кирәк. Алар – ихтыяр үрнәге түгел. Ихтыярлы кешене дөнья авырлыклары сындыра алмый. Киресенчә, ул үзе авырлыкларны җиңә. Андыйлар бәхетле. Шуңа күрә балаларда, яшьләрдә ихтыяр көче сыйфатлары тәрбияләүне мөмкин кадәр иртәрәк башларга, максатка юнәлешле итәргә кирәк. Бу ата-аналарның, укытучыларның көндәлек эшенә әверелсен иде.
Следите за самым важным и интересным в Telegram-каналеТатмедиа
Яңалыклар битенә керегез
Комментарийлар