Шуко йылме коклаште марий йылмын верже

Иванова А.А., МБОУ «Ципья кыдалашобщеобразовательный школ»

Шÿм гыч шолын лекше шокшо мут йогынем дене татар кундемыште илыше марий икшыве-влакым шочмо йылмым ава-ача гай йöраташ, шинчасортала аралаш, тÿзаташ да вияӓдаш кумыланден шогем. Моло йылме коклаште марий йылмат шке сöраллыкше, моторлыкшо дене йочан шÿмыштыжö тул сескемым ылыжтыже да эреак йÿлен шогыжо манын, туныктымо пашаштем тÿрлö йöным, у технологийым кучылташ тыршем.

Татарстан кундемысе Балтаси районысо Ципья кыдалаш школышто тÿрлö калыкын йочаже тунемеш: одо, суас, марий, руш. 350 тунемше коклаште 26 марий йоча шке шочмо марий йылме да сылнымут литературыжым моло калык йылме семынак иктöр тунемеш. Суас йоча дене таҥастарымаште марий йоча-влак шукырак йылмым палымышт дене кугешненат кертыт. Мыняр шукырак калык йылмым палет, тунар уш-акылет виянрак, шинчымашет келгырак лиймым шукын моктен ойлат. Марий йоча марий дене марла мутлана, суас икшыве дене татарла пелештен кертеш, одо йылмат йöршеш палыдыме, йот огыл; руш да англичан йылме-влакат уш-акылым пойдарымаште, йочам шуарымаште, ончыкылык илышлан ямдылымаште кугу пайдампуат. Шуко йылмым палымаш – тÿрлö калык коклаште икте-весе дене кылым кучымо эн кÿлешан йöн. Тунемше-влак коклаште келшымаш кумыл ылыжеш, икте-весылан полшымаш, икте-весе верч шогымаш ушышкышт шыҥдаралтеш. Шуко йылмым тунеммаш кушкын толшо тукымлан нимогай чаракымат ок ыште. Шочмо йылме вес предметымат келгын да куштылгын умылен налаш йöным пуа.

Марий йылмым тиде школышто 14-ше ий тунемыт. Тышеч шымше ийжым веле кажне класс шке программыжлан келшышын тунемеш. Паша ыштыме жапыште ондакшым марий йылмым тунеммашым оккÿллан шотлышыжат лектын. Южо икшыве да ача-ава кутырымо диалект йылме дене веле серлагаш шоненыт. Пуйто марий йылме да литератур урок-влак йочалан уроклан ямдылалтмыж годым уто нелылыкым луктын. Но жап эртыме семын, шуко тыршымылан кöра пашан куандарыше лектышыжым ужын, ача-аван да икмыняр тунемшын шонымашышт вашталтын. Шочмо йылме дене яндарын, сöралын мутланаш тунемын, шке шонымашым раш, келгын, чаткан почын пуэн, йылме законным шотыш налын, сылнымут мастар-влакын произведенийлаштым тунемын, лончылен, тунемше-влакат тÿрлö конкурслаште, республикысе да регион кокласе олимпиадыште келге шинчымашышт дене куандараш тÿҥальыч. Марий литератур йылмым тунеммаш йоча-шамычлан ончыкылык илышыштым чоҥаш, шонымо пашам, профессийым ойырен налаш полшышо йöн лие. Шинчымашым умбакыже келгемдаш да шке илышыштым шочмо йылме дене кылдаш шонышо-влакат корным Марий Элысе ВУЗлашке виктараш тÿҥальыч.

Шуко калык коклаште марий йоча-влакат шке шочмо йылмышт нерген чон йÿлен ойлат, шочмо культурым шымлат, кугезе коча-кованан илыш-йÿлажым модын ончыктат гын, моло калык дене иктöр улмынам шижына. Школыштына марий икшыве-влакым «Кÿдыроҥгыр» фольклор кружокыш чумырена. Кугезе коча-кована деч куснен толшо чон поянлыкышт шочмо йылме деке утларак кумылаҥден шогат.

Школыштына шочмо йылмын кечыже пайрем, шочмо йылме арня, район да республик кÿкшытыштö эртаралтше ятыр мероприятий тÿрлö калыкын йочажым иктыш уша да кажне йылмат шке семынже сöрал, мотор, ныжыл, виян улмыж дене ойыртемалтше тÿсшым ончыкта. Тÿрлö йылме дене йоҥгалтше сылне почеламут, ныжыл муро, весела куштымаш-влак шочмо йылмым ÿчашен тунемаш кумылым ылыжтат.

Лÿмлö поэт-писатель-влакын шулдыран ойыштат тунемше-влакым шочмо йылме деке лишылрак лияш ÿжыт, у шонымашышке кумылаҥден шогат. «Шочмо йылмын вийже, сылнылыкше мемнан аван шöржö дене пырля толеш, - возен марий калык поэт М.Казаков. – Кугу лиймекет, кеч-кушто иле, кеч-могай йылме дене ойло, но первый мут-влакым нигунамат от мондо – нуно тыйын илыш йолташет лийыт». Тыгай келшыше ой-влакымак йочан ушышкыжо шыҥдарен, марий йылмым, калыкым жаплен, переген илаш туныктена. Икте-весылан ваш-ваш полшен, поро шÿлышым шарен, шÿм-чон поянлыкнам волгалтарен, шочмо марий калыкнан пÿрымашыжым, тудын йылмыжым арален кодаш вий шутымо семын тыршена.