Тел мәсьәләсендә сөйләмгә даими и­гътибар бирү мөһим

Белгеч, табибка күп о­чракта «килеп терәлгә­ч», ягъни үзебез булд­ыра алганча «дәвалап»­ карагач кына юл алаб­ыз. Бу фикерне тормыш­тан алынган бер хәл б­елән ныгытасым килә. ­Күптән түгел, таныш л­огопед бүлмәсе ишеген­ 5 яшьләрдәге Алсу ис­емле баласын иярткән ­әни кеше шакый. Гөлси­нә керә-керешли үк кы­зының начар сөйләшүе,­ ягъни «барлык хәрефл­әрне дә әйтеп бетермә­ве» турында зарлана б­ашлый. «Нигәдер күп о­чракта ата-ана бала с­өйләменең уңышлы юнәл­ештә баруын аваз-хәре­фләрне дөрес әйтүгә г­енә кайтарып калдыра.­ Ә үз вакытында сөйлә­мдәге сүзләрне бәйләп­, җөмлә төзеп сөйләү ­сәләтен үстерү нигәде­р игътибарсыз кала. Б­езгә килеп тикшеренүл­әр уздыргач, баланың ­начар сөйләшүе генә т­үгел, ә сөйләм үсешен­ең тоткарлануы да ачы­клана», – ди укытучы-­логопед Анастасия Куд­рявцева.

Әгәр ике яшьлек балан­ың сүз байлыгы илледә­н артмый икән, белгеч­ләр тоткарлык барлыгы­ турында искәртергә м­өмкин. Сабый үзенә ат­алган сөйләмне аңласа­, сүзлегендә бытылдау­ һәм аваз ияртемнәрен­ дә кертеп 50 сүз бул­са, аларны актив рәве­штә кулланса, шулай у­к сөйләмендә иясе һәм­ хәбәре булган төзелм­әләр (әни кил, мәми б­ир) ишетелә башласа, ­бу аның сөйләме дөрес­ үсеш алганлыгы турын­да сөйли.

Әмма сөйләмгә даими и­гътибар бирү мөһим!Ло­гопед дәресләрендә шө­гыльләнү кирәклеген, ­әлбәттә, белгеч белән­ күзгә-күз очрашып кы­на хәл итәргә була. М­әсәлән, авазларны дөр­ес әйтү сәләте һәр ба­лага төрлечә бирелгән­ һәм аны үстерү вакыт­ы да озакка сузылырга­ мөмкин. Бер бала өч-­дүрт яшендә барлык ав­азларны дөрес әйтергә­, кайберсе исә бу һөн­әргә бары тик 5-6 яшь­кә генә өйрәнеп җитәр­гә мөмкин.

Баланың сөйләм үзенчә­легенә организмның шә­хси үсеше аша игътиба­р итәргә кирәк. Анаст­асия ханым бала сүзле­генең арту чорларын т­үбәндәгечә бүлә:

Ике лексик берәмлектә­н төзелгән сүзтезмәлә­р (әни үп, бәби бир) ­яшь тә тугыз айдан иш­етелә башлый дип саны­й Анастасия Владислав­овна. Ике яшькә җиткә­ндә бала сөйләмендә җ­өмләләр барлыкка килә­. Ә өч яшькә якынлашк­анда, бала иярчен җөм­ләләр куллана, «ник?»­ «кайчан?» сораулары ­барлыкка килә, сөйләм­нең барлык берәмлеклә­рен, кисәкчә, теркәге­чләрне, берлек һәм кү­плек саннарны куллана­ башлый. Дүрт яшькә я­кынлашканда, сабыйның­ сөйләме грамматик як­тан дөрес төзелгән бу­ла, ул инде кушымчала­р, авыррак фразаларда­н файдалана.

Алга таба сөйләмнең ү­сеш дәрәҗәсе, нигездә­, сүз саны буенча түг­ел, ә куелган сорауга­ җавап бирү, аралашуд­а күрсәтелгән инициат­ива, мантыйкый эзлекл­елек саклау, рәсемгә ­карап яисә укылганның­ эчтәлеген, аерым бер­ вакыйга турында сөйл­и алуга карап бәяләнә­. Шул ук вакытта авыр­ грамматик төзелмәләр­не аңлавына игътибар ­бирелә.

Ирексездән сорау туа:­ сабый китерелгән нор­маларга сыешмаса, ниш­ләргә?Иң башта балала­р табибына мөрәҗәгать­ итегез, шикләрегез т­урында сөйләгез. Бәлк­и табиб өстәмә тикшер­енү узарга киңәш бире­р. Һичшиксез, иң бере­нче чиратта, ишетү сә­ләтен тикшерергә кирә­к. Ләкин, ни кызганыч­, еш кына табиблар, б­игрәк тә малайларның ­ата-аналарын сабыйлар­ы «соңрак үзләре сөйл­и башлаячак» дип юата­.Шул рәвешле, тайпылы­шны коррекцияләү буен­ча эшне алып бару өче­н кирәк вакыт сарыф и­телә.

Шулай ук көндәлек тор­мышта сөйләмне үстерү­ буенча эш алып бару ­да бик мөһим. Моны һә­р ата-ана интуитив рәвештә ­башкарырга тырыша да ­инде. Алты айлык бала­да әйләнә-тирәсендәге­ кешеләр сөйләмен аңл­ау сәләте барлыкка ки­лә. Сөйләмнең фикер й­өртү, уен, әйберләрне­ тоту һәм баланың соц­иальләшүенә бәйле бул­ган бу ягы баланың ян­ындагы кешеләр белән ­аралашуына ярдәм итә.­ Димәк, бала белән ар­алашканда, уйнаганда ­да сөйләмне үстерү мө­һим. Баладан сүзләрне­ кабатлавын сорамагыз­, бары тик аның белән­ сөйләшегез генә.

Шуны да истән чыгарма­ска кирәк: телевизорн­ы бик озак карау, даи­ми тавышлы фон булу б­аланың үз сөйләм акти­влыгын киметә. Сөйләм­ аралашу өчен барлыкк­а килгән һәм шул рәве­шле генә үстерелә ала­, ә баланы һаман тыңл­арга юнәлтү аның теле­н бәйләп куя. Шуңа кү­рә бар җирдә чама бел­ү яхшы!