Тукай шигыренә иллюстрация

(II сыйныфта әдәбият дәресе. Татар төркеме)

Рәфидә ШӘЙХЕТДИНОВА, югары квалификация категорияле татар теле һәм әдәбияты укытучысы

Максат. “Бишек”, “Гаилә – бишек” төшенчәләрен аңлату;       укучыларны иҗади фикер йөртергә өйрәтү; халкыбызның гореф-гадәтләренә, традицияләренә дөрес мөнәсәбәт тәрбияләү.

Технология: Ә.З. Рәхимовның иҗади үсеш технологиясе.

Методлар һәм алымнар: проблемалы ситуация, төркемнәрдә эш, иҗади эш, эзләнү, модельләштерү, рефлексия.

Җиһазлау. Т.Хаҗиәхмәтов. “Бишек җыры”– иллюстрация; Г.Тукайның “Бишек җыры” шигыре, халык көе аудиоязмасы (CD  форматта), мәкаль-әйтемнәр, гаилә моделе.

Дәрес барышы.
Ι. Ориентлашу - мотивлаштыру этабы.
Тема буенча йомгаклау дәресе булганлыктан үтелгән материал системага салына, белемнәр тигезләнә. Тактага гаилә моделе эленә.
1. Өй эшен тикшерү (модель буенча).
Балалар Бабай     Әби     Әти     Әни
–  Бу сүзләрне бер сүз белән атап буламы?               ГАИЛӘ
(Көтелгән җаваплар тыңлана.)
– Димәк, гаилә темасы буенча белемнәрне тикшерәбез.
             Блиц-турнир:
– Бабай сүзен шигырьдә нинди сүз белән алыштыра алабыз? (“Дәү әти”.)
– Әлеге өзек кайсы хикәядән алынган? “...Бу юлы бигрәк матур итеп киенеп килгән ул. Аякларында – атлаган саен шыгыр-шыгыр итеп торган йомшак читекләр”. (Р.Вәлиева. “Дәү әни”.)
“...Тал чыбыктан шомартып,
Бергә кәрзин үрәбез”.
– Бу юллар кайсы шигырьдән алынган? (“Әтием белән бергә”.)
–  “Әни” сүзен таптарга ярамый икәнлеген кайсы автордан белдек? (З.Туфайловадан.)
– “Әти”, “әни” сүзләрен иркәләп, кечерәйтеп әйтик әле (Төркемнәрдә.)
– Әти-әнинең үзеңнеке икәнен сүз белән күрсәт. (Әтием, әнием.)
Үзбәя.

2. Белемнәрне тигезләү. Гаилә темасына караган мәкаль-әйтемнәрне уен аша кабатлау.

Уен барышы. Балалар төркемнәрдә эшлиләр. Алып баручының кулында төен төйнәлгән кулъяулык. “Мин – мәкаль әйтүче, – ди ул, - мәкальнең беренче яртысы – минем телемдә, икенче яртысы – шушы төендә. Мин сезгә мәкальнең яртысын әйтермен, сез икенче яртысын миңа әйтерсез. Әйтә алган кеше мәкаль төенен чишкән була.”

Мәкальләр:

–       Иркә бала ... (ир булмас);

–       Ата-анасын хурлаган ... (үзен хурлаган);

–       Ата-анасын тыңлаган адәм булган, ... ( тыңламаган әрәм булган);

–   Атасы малаена алма бакчасы үстереп биргән, ... (малае атасына сыңар алма да бирмәгән);

Үзбәя.

3. Уку мәсьәләсен кую. Төркемнәргә әйтемнәр өләшенә.

- “Гаилә – бишек”

-         “Туган ягым – яшел бишек”

-         Әйтемнәрдә кабатланган сүзне табарга? (Бишек..)

          – Димәк, без бүген нәрсә турында сөйләшербез?

          – Бишек турында.

Үзбәя.

ΙΙ.  Уку мәсьәләсен адымлап чишү этабы.

1 нче бирем. Бишек төшенчәсе өстендә эш. (Укытучы ярдәме белән бишек төшенчәсе тудырыла; яңа яисә аңлашылмаган сүз сүзлекләрдән эзләнә.)

– Татар теленең аңлатмалы сүзлегендә бишек сүзенә түбәндәгечә аңлатма бирелә: Бишек – баланы тирбәтеп йоклату урыны.

–                 Укучылар, кечкенә балаларны бүген кайда йоклаталар? (Балалар арбасында, караватта.)

–                 Ә бишекләр юкмы? Алар кайда?

–                 Бүген сезнең алда чын бишек бар. Ул – музей экспонаты. Хәзер бишекне якыннан карыйк: (укучылар бишек һәм бишек сиртмәсен игътибар белән күзәтә).

–                 Бишек тал чыбыгыннан үреп ясалган. Тирбәтергә җайлы булсын өчен, бишек сиртмәгә – озын сыгылмалы колгага эленә. Бишек өстенә тукыма ябыла. Тукыма балага яктылык төшмәсен һәм җил тимәсен өчен ябыла.

–                 Укучылар, шулай итеп, бишек җыр тыңларга әзер.

2 нче бирем: Аудиоязмадан “Бишек” (Г.Тукай сүзләре, халык көе)  җыры тыңлана

–  Нәрсә ишеттегез? (Җыр.)

–  Жыр ничек башкарыла? (Әкрен, салмак.)

– Җырны кем башкара? (Әни.)

– Бишек җыры ана белән бала арасында башкарыла.

– Бишек җыры тынычландыра. Музыканың бу сыйфатын әби, әниләр яхшы белгән һәм баланы юатканда, йоклатканда җырлаганнар.

– Без тыңлаган җырның сүзләрен Г.Тукай язган. Көе – халыкныкы. Ә рәссам Т. Хаҗиәхмәтов бишек җырына рәсем – иллюстрация ясаган.

3 нче бирем: Т.Хаҗиәхмәтов Г.Тукайның “Бишек җыры” шигыренә иллюстрация.

а) дәреслек буенча эш. Рәсемне күзәтегез. Бишек турында төркемнәрдә бер-берегезгә сөйләгез.

б) рәсемдә кемне күрәсез?

– Әнинең йөзе нинди?)

– Колагында, муенында нинди бизәнү әйберләре бар?

– Яулыгы, алъяпкычы, күлмәге ничек бизәлгән?

– Әни кеше баланы ничек үстерә?

–       Рәсемгә карап сез нәрсәләр турында уйланасыз?

–       Рәсем буенча белгәннәрегезне үз-үзегезгә сөйләп чыгыгыз.

ΙΙΙ. Рефлексив бәяләү.

1. – Нәрсә белми идек?

    – Ничек белдек?

2. Өй эше. Рәссам Т.Хаҗиәхмәтов рәсеменә карап үз рәсемеңне ясап кара.

 Бишек җырлары өйрәнергә.

3. Гомуми үзбәя.

 Әдәбият.

1. Ягъфарова Р.Х. Уку китабы: Дүртьеллык  башлангыч рус мәкт. 2 сыйныф дәреслеге. – Казан: Мәгариф, 2009 – 143 б.

2. Шәймарданов Р.Х., Сибгатуллин Р.Г. Татар милли педагогикасы. –Казан: “Матбугат йорты” нәшрияты, 2004. – 374 б.

3. Татар теленең аңлатмалы сүзлеге, 3 томда.