Юлда һәрчак уяу бул!
(Мәктәпкә әзерлек төркеме балалары өчен бәйрәм кичәсе)Венера ИСКӘНДӘРОВА,Арчадагы 10 нчы «Чишмәкәй» балалар бакчасының югары квалификация категорияле тәрбиячесе Максат: балаларның хәрәкәт һәм юл йөрү...
(Мәктәпкә әзерлек төркеме балалары өчен бәйрәм кичәсе)
Венера ИСКӘНДӘРОВА,
Арчадагы 10 нчы «Чишмәкәй» балалар бакчасының югары квалификация категорияле тәрбиячесе
Максат: балаларның хәрәкәт һәм юл йөрү кагыйдәләре турындагы белемнәрен камилләштерү, юл билгеләре турындагы белемнәрен ныгыту һәм системалаштыру, уеннар аша балаларның фикерләү сәләтен, игътибарлылыкларын үстерү.
Әзерлек эшләре: юл билгеләре, машина макетлары, уеннар өчен атрибутлар, балалар рәсемнәреннән күргәзмә.
Кичә барышы
Алып баручы. Исәнмесез, хөрмәтле дуслар!
(Бик кызуланып, оныгын этеп-төртеп, әби чыга һәм светофорның кызыл утында юл аша чыгарга тели.)
Светофор(сыбызгы сызгырта). Әби! Тукта, кызыл ут яна бит!
Әби. Ашыгам, ашыгам! Өч күзле нәмәстәкәй, юлымны бүлмә әле. Бакчага ашыгам!
Светофор. Әби, минем кемлегемне дә белмисеңмени? Светофор булам мин, юл иминлеген саклыйм. Кызыл ут янганда, юл аша чыгарга ярамый, әби.
Әби. Балалар бакчасында юлда йөрү кагыйдәләренә багышланган кичә була икән, баламны шунда илтәм.
Светофор. Бик яхшы, ашыксагыз да, яшел ут янганын көтәргә кирәк, әби.
Әби. Рәхмәт, син үзен бик тә игелекле икәнсең, без бакчадан шуларны өйрәнеп кайтырбыз инде алайса.
Светофор. Әйдәгез, мин сезне озатам. (Китәләр.)
(Музыка астында залга балалар керә, ике командага бүленеп утыралар.)
Алып баручы. Исәнмесез, кунаклар, дуслар, балалар! Бүген без «Юлда һәрчак бул уяу!» дип исемләнгән уен-ярышка җыелдык.
(«Светофор» дигән җырбашкарыла.)
1 нче конкурс – «Сәламләү»
1 нче команда. «Юл билгеләре».
Кыз.
Кояшның шаян нурлары
Иркәли безне иртән.
Күңелле, тапкыр уеннар
Күптәннән безне көткән.
Малай.
Әти-әниләребез
Бик борчылмасын өчен,
Машинада шофер абый
Тынычлап йөрсен өчен,
Кыз һәм малай(бергә).
Юл йөрү кагыйдәләрен
Әйбәт белергә кирәк.
Белгәннәрне без күрсәтик,
Бәйрәмне башлыйк тизрәк!
Кыз.
Юлда аркылы сызык күрсәң,
Булыр чыгу урыны.
Ул булмаган җирдән чыксаң,
Машина бүләр юлыңны.
Малай.
Ак, кара тасмаларбуйлап
Җәяүлегоруратлый.
Чөнкибелә: шушыбилге
Гомеренуяусаклый.
2 нче команда. «Светофорлар».
Кыз.
Юлларда без көнсаен
Күрәбез светофорлар.
Юлда барган һәр кешене
Кисәтеп тора алар.
Малай.
Кызыл төсе әйтә безгә:
– Юл аркылы син чыкма.
Тукта, тукта, аз гына көт,
Кузгалырга ашыкма.
Кыз.
Сары төсе кисәтәдер:
– Әзерлән, дустым, хәзер.
Юлны аркылы чыгарга
Бул инде син гел әзер.
Малай.
Сары ут сүнсә әгәр,
Яшеле тиз кабына.
Инде, җәяүле, ашык
Юлның аргы ягына.
Кыз һәм малай(бергә).
Светофорның бу эше
Һәркемгә дә кирәкле.
Моның өчен аңа бит
Барысы да рәхмәтле.
2 нче конкурс – «Табышмак әйтәм, тиз тап»
Авызыюк, борыныюк,
Тик бар аның өч күзе.
Урамдагы хәрәкәтне
Көйләп торадыр үзе.(Светофор)
Бу машина – трамвай түгел,
Түгел буавтобус та.
Аңа бензин салмасаң да,
Ут белән йөри оста. (Троллейбус)
Сайрамый, оя да кормый,
Кешеләр һәм йөк ташый.
Кем миңа әйтер икән,
Ә бунинди кош икән? (Самолет)
Уф-уф сулар,
Уфтанса да,алыпкитәр.
Ике көпчәкле арба
Барыр җиреңә җитәр. (Поезд)
Ниндигаҗәпберөйбу –
Һәр ягы тәрәзәле,
Аяклары – резин.
Дустым, шуны бел әле. (Автобус)
Алып баручы. Булдырдыгыз, балалар!
Музыкаль пауза.«Күңелле утлар».
(Шәлпә колак йөгереп керә. Кулында – сумка, тычканы белән балаларны куркытып ала.)
Алып баручы. Әбекәй, нигә безнең бәйрәмне бозып йөрисең?
Шәлпә колак. Мин нинди әбекәй булыйм, ди?! Мин – шөһрәтле Шәлпә колак.
Алып баручы.Без синең Ларискаңнан курыкмыйбыз, без аны ирис белән сыйлыйбыз. Сумкаңда нәрсәләр ул?
Шәлпә колак. Нәрсә булсын, юл кырыенда ниндидер рәсемнәр тора иде, үзләре матур, машиналарга комачауламасыннар дип, җыеп алган идем бит. Кисеп тә бетердем.(Күрсәтә.)
Алып баручы. Аһ, Шәлпә колак, син зур ялгышлык эшләгәнсен бит! Ул рәсемнәр юл билгеләре дип атала. Машина йөртүчеләргә һәм җәяүлеләргә бик тә кирәк бит алар. Син бу билгеләрнең нәрсә аңлатканнарын беләсеңме соң?
Шәлпә колак. Юк, белмим.
Алып баручы. Менә хәзер, балалар, сиңа ул билгеләрне җыеп, нәрсә аңлатканлыгын әйтеп бирерләр.
3нчеконкурс – «Юл билгеләрен җый
(Командалар җыя, карап утырган балалар аңлата.)
1 нче бала.
Олы юлда бик күп алар –
Мондый тамга-билгеләр.
Ерактан ук күренәләр,
Гүя маяк-өлгеләр.
2 нче бала.
Ерак түгел, диеп, чәйгә,
Тәмле аш һәм боткага.
Ач, «үләм» дигән чагыңда
Шушы билге коткара.
3 нче бала.
Бу билгегә карасаң,
Сөенеп тә куярсың:
– Ярый әле машина
Алмаганнар әтиләр,
Велосипедта гына
Йөрергә кирәк, диләр.
4 нче бала.
Бу билгене күргәч тә,
Сөенә авырулар.
Димәк, якында гына
Ярдәм күрсәтүчеләр.
5 нче бала.
Менә бу билге кисәтә
Шоферларны шул хакта:
– Игътибарлы булыгыз, ди,
Җәяүле үткән чакта.
6 нчы бала.
Бу билгене белү кирәк,
Аны белү мөһим бигрәк.
Утырыпбулмыйаннанбашка
Трамвайга, автобуска.
Тукталышлардабубилге
Әвереләчып-чындуска.
7 нче бала.
Юлдайөрсән, булөлгер,
Юл кагыйдәсен нык бел.
Светофорның һәрбер төсен,
Юлның билгеләрен бел.
Алып баручы. Белдеңме инде, Шәлпә колак? Ә безнең балалар җәяүлеләр чыгу урынын һәм светофорны хәзер ясап та күрсәтерләр.
4 нче конкурс.
1 нче балаберенче ак юлны сузып сала.
2 нче балаикенче ак юлны сузып сала.
3 нче балаөченче ак юлны сузып сала.
4 нче баладүртенче ак юлны сузып сала.
5 нче балабишенче ак юлны сузып сала.
6 нчы баласветофорның кызыл утын куя.
7 нче баласветофорның сары утын куя.
8 нче баласветофорның яшел утын куя.
Шәлпә колак. Ай, балалар, миңа ничек аңлаттыгыз әле. Сез – әйбәт җәяүлеләр. Ә менә карыйк әле, сездән нинди шофёр чыгар икән?
5 конкурс– «Шофёрлар»
(Һәр командадан икешәр бала руль тотып йөгерә.)
Шәлпә колак. Булдырдыгыз, балалар! Хәзер мин дә йөреп карыйм әле. Кая әле минем сәпитем?(Самокатка баса һәм егыла.) Ай-ай-ай!
Алып баручы. Әй, Шәлпә колак, кая, мин синен аягыңны бәйлим әле. (Бинт белән аягын бәйли.)
Шәлпә колак. Рәхмәт. Минем беләсем килә, беренче ярдәмне балалар да күрсәтә беләме икән?
6 нчы конкурс– «Беренче ярдәм»
(Команданың бер баласы каршыяккабарыпутыра.)
2 нче бала,йөгерепбарып, бинт илтә.
3 нче бала,йөгереп барып, бинт белән аягын бәйли.
4 нче бала,йөгерепбарып, куртка илтә.
5 нче һәм 6нчы балаларбарып алып кайталар. (Авыру бала бер аякта сикереп бара.)
Алып баручы. Менә, күрдеңме, Шәлпә колак, самокат белән дә сак булырга кирәк.Син әле юлларда тәртип саклап торучыларны да белмисендер.
Шәлпә колак. Юк, белмим.
Балалар. Полицейский, ЮХИДИ хезмәткәрләре.
Алып баручы. Бик дөрес. Чираттагы конкурсыбызда барыгыз да ЮХИДИ хезмәткәре булып карарсыз.
7 нче конкурс– «ГИБДД хезмәткәре»
(Командалар йөгереп барып, һәрберсе костюм, фуражка киеп карый.)
Шәлпә колак. Булдырдыгыз, балалар, мин дә бик күп әйберләр белдем, рәхмәт сезгә.
Алып баручы. Син дә инде башка ялгышлар җибәрмә.
Шәлпә колак. Сау булыгыз, балалар!(Чыгып китә.)
Алып баручы. Балалар, безнең уен-ярышыбыз инде төгәлләнде дә. Белемнәребез тигез, шунлыктан безнең бүгенге уенда дуслык җиңде. Булдырдыгыз!
(Кичә матур бию белән тәмамлана.)
Венера ИСКӘНДӘРОВА,
Арчадагы 10 нчы «Чишмәкәй» балалар бакчасының югары квалификация категорияле тәрбиячесе
Максат: балаларның хәрәкәт һәм юл йөрү кагыйдәләре турындагы белемнәрен камилләштерү, юл билгеләре турындагы белемнәрен ныгыту һәм системалаштыру, уеннар аша балаларның фикерләү сәләтен, игътибарлылыкларын үстерү.
Әзерлек эшләре: юл билгеләре, машина макетлары, уеннар өчен атрибутлар, балалар рәсемнәреннән күргәзмә.
Кичә барышы
Алып баручы. Исәнмесез, хөрмәтле дуслар!
(Бик кызуланып, оныгын этеп-төртеп, әби чыга һәм светофорның кызыл утында юл аша чыгарга тели.)
Светофор(сыбызгы сызгырта). Әби! Тукта, кызыл ут яна бит!
Әби. Ашыгам, ашыгам! Өч күзле нәмәстәкәй, юлымны бүлмә әле. Бакчага ашыгам!
Светофор. Әби, минем кемлегемне дә белмисеңмени? Светофор булам мин, юл иминлеген саклыйм. Кызыл ут янганда, юл аша чыгарга ярамый, әби.
Әби. Балалар бакчасында юлда йөрү кагыйдәләренә багышланган кичә була икән, баламны шунда илтәм.
Светофор. Бик яхшы, ашыксагыз да, яшел ут янганын көтәргә кирәк, әби.
Әби. Рәхмәт, син үзен бик тә игелекле икәнсең, без бакчадан шуларны өйрәнеп кайтырбыз инде алайса.
Светофор. Әйдәгез, мин сезне озатам. (Китәләр.)
(Музыка астында залга балалар керә, ике командага бүленеп утыралар.)
Алып баручы. Исәнмесез, кунаклар, дуслар, балалар! Бүген без «Юлда һәрчак бул уяу!» дип исемләнгән уен-ярышка җыелдык.
(«Светофор» дигән җырбашкарыла.)
1 нче конкурс – «Сәламләү»
1 нче команда. «Юл билгеләре».
Кыз.
Кояшның шаян нурлары
Иркәли безне иртән.
Күңелле, тапкыр уеннар
Күптәннән безне көткән.
Малай.
Әти-әниләребез
Бик борчылмасын өчен,
Машинада шофер абый
Тынычлап йөрсен өчен,
Кыз һәм малай(бергә).
Юл йөрү кагыйдәләрен
Әйбәт белергә кирәк.
Белгәннәрне без күрсәтик,
Бәйрәмне башлыйк тизрәк!
Кыз.
Юлда аркылы сызык күрсәң,
Булыр чыгу урыны.
Ул булмаган җирдән чыксаң,
Машина бүләр юлыңны.
Малай.
Ак, кара тасмаларбуйлап
Җәяүлегоруратлый.
Чөнкибелә: шушыбилге
Гомеренуяусаклый.
2 нче команда. «Светофорлар».
Кыз.
Юлларда без көнсаен
Күрәбез светофорлар.
Юлда барган һәр кешене
Кисәтеп тора алар.
Малай.
Кызыл төсе әйтә безгә:
– Юл аркылы син чыкма.
Тукта, тукта, аз гына көт,
Кузгалырга ашыкма.
Кыз.
Сары төсе кисәтәдер:
– Әзерлән, дустым, хәзер.
Юлны аркылы чыгарга
Бул инде син гел әзер.
Малай.
Сары ут сүнсә әгәр,
Яшеле тиз кабына.
Инде, җәяүле, ашык
Юлның аргы ягына.
Кыз һәм малай(бергә).
Светофорның бу эше
Һәркемгә дә кирәкле.
Моның өчен аңа бит
Барысы да рәхмәтле.
2 нче конкурс – «Табышмак әйтәм, тиз тап»
Авызыюк, борыныюк,
Тик бар аның өч күзе.
Урамдагы хәрәкәтне
Көйләп торадыр үзе.(Светофор)
Бу машина – трамвай түгел,
Түгел буавтобус та.
Аңа бензин салмасаң да,
Ут белән йөри оста. (Троллейбус)
Сайрамый, оя да кормый,
Кешеләр һәм йөк ташый.
Кем миңа әйтер икән,
Ә бунинди кош икән? (Самолет)
Уф-уф сулар,
Уфтанса да,алыпкитәр.
Ике көпчәкле арба
Барыр җиреңә җитәр. (Поезд)
Ниндигаҗәпберөйбу –
Һәр ягы тәрәзәле,
Аяклары – резин.
Дустым, шуны бел әле. (Автобус)
Алып баручы. Булдырдыгыз, балалар!
Музыкаль пауза.«Күңелле утлар».
(Шәлпә колак йөгереп керә. Кулында – сумка, тычканы белән балаларны куркытып ала.)
Алып баручы. Әбекәй, нигә безнең бәйрәмне бозып йөрисең?
Шәлпә колак. Мин нинди әбекәй булыйм, ди?! Мин – шөһрәтле Шәлпә колак.
Алып баручы.Без синең Ларискаңнан курыкмыйбыз, без аны ирис белән сыйлыйбыз. Сумкаңда нәрсәләр ул?
Шәлпә колак. Нәрсә булсын, юл кырыенда ниндидер рәсемнәр тора иде, үзләре матур, машиналарга комачауламасыннар дип, җыеп алган идем бит. Кисеп тә бетердем.(Күрсәтә.)
Алып баручы. Аһ, Шәлпә колак, син зур ялгышлык эшләгәнсен бит! Ул рәсемнәр юл билгеләре дип атала. Машина йөртүчеләргә һәм җәяүлеләргә бик тә кирәк бит алар. Син бу билгеләрнең нәрсә аңлатканнарын беләсеңме соң?
Шәлпә колак. Юк, белмим.
Алып баручы. Менә хәзер, балалар, сиңа ул билгеләрне җыеп, нәрсә аңлатканлыгын әйтеп бирерләр.
3нчеконкурс – «Юл билгеләрен җый
(Командалар җыя, карап утырган балалар аңлата.)
1 нче бала.
Олы юлда бик күп алар –
Мондый тамга-билгеләр.
Ерактан ук күренәләр,
Гүя маяк-өлгеләр.
2 нче бала.
Ерак түгел, диеп, чәйгә,
Тәмле аш һәм боткага.
Ач, «үләм» дигән чагыңда
Шушы билге коткара.
3 нче бала.
Бу билгегә карасаң,
Сөенеп тә куярсың:
– Ярый әле машина
Алмаганнар әтиләр,
Велосипедта гына
Йөрергә кирәк, диләр.
4 нче бала.
Бу билгене күргәч тә,
Сөенә авырулар.
Димәк, якында гына
Ярдәм күрсәтүчеләр.
5 нче бала.
Менә бу билге кисәтә
Шоферларны шул хакта:
– Игътибарлы булыгыз, ди,
Җәяүле үткән чакта.
6 нчы бала.
Бу билгене белү кирәк,
Аны белү мөһим бигрәк.
Утырыпбулмыйаннанбашка
Трамвайга, автобуска.
Тукталышлардабубилге
Әвереләчып-чындуска.
7 нче бала.
Юлдайөрсән, булөлгер,
Юл кагыйдәсен нык бел.
Светофорның һәрбер төсен,
Юлның билгеләрен бел.
Алып баручы. Белдеңме инде, Шәлпә колак? Ә безнең балалар җәяүлеләр чыгу урынын һәм светофорны хәзер ясап та күрсәтерләр.
4 нче конкурс.
1 нче балаберенче ак юлны сузып сала.
2 нче балаикенче ак юлны сузып сала.
3 нче балаөченче ак юлны сузып сала.
4 нче баладүртенче ак юлны сузып сала.
5 нче балабишенче ак юлны сузып сала.
6 нчы баласветофорның кызыл утын куя.
7 нче баласветофорның сары утын куя.
8 нче баласветофорның яшел утын куя.
Шәлпә колак. Ай, балалар, миңа ничек аңлаттыгыз әле. Сез – әйбәт җәяүлеләр. Ә менә карыйк әле, сездән нинди шофёр чыгар икән?
5 конкурс– «Шофёрлар»
(Һәр командадан икешәр бала руль тотып йөгерә.)
Шәлпә колак. Булдырдыгыз, балалар! Хәзер мин дә йөреп карыйм әле. Кая әле минем сәпитем?(Самокатка баса һәм егыла.) Ай-ай-ай!
Алып баручы. Әй, Шәлпә колак, кая, мин синен аягыңны бәйлим әле. (Бинт белән аягын бәйли.)
Шәлпә колак. Рәхмәт. Минем беләсем килә, беренче ярдәмне балалар да күрсәтә беләме икән?
6 нчы конкурс– «Беренче ярдәм»
(Команданың бер баласы каршыяккабарыпутыра.)
2 нче бала,йөгерепбарып, бинт илтә.
3 нче бала,йөгереп барып, бинт белән аягын бәйли.
4 нче бала,йөгерепбарып, куртка илтә.
5 нче һәм 6нчы балаларбарып алып кайталар. (Авыру бала бер аякта сикереп бара.)
Алып баручы. Менә, күрдеңме, Шәлпә колак, самокат белән дә сак булырга кирәк.Син әле юлларда тәртип саклап торучыларны да белмисендер.
Шәлпә колак. Юк, белмим.
Балалар. Полицейский, ЮХИДИ хезмәткәрләре.
Алып баручы. Бик дөрес. Чираттагы конкурсыбызда барыгыз да ЮХИДИ хезмәткәре булып карарсыз.
7 нче конкурс– «ГИБДД хезмәткәре»
(Командалар йөгереп барып, һәрберсе костюм, фуражка киеп карый.)
Шәлпә колак. Булдырдыгыз, балалар, мин дә бик күп әйберләр белдем, рәхмәт сезгә.
Алып баручы. Син дә инде башка ялгышлар җибәрмә.
Шәлпә колак. Сау булыгыз, балалар!(Чыгып китә.)
Алып баручы. Балалар, безнең уен-ярышыбыз инде төгәлләнде дә. Белемнәребез тигез, шунлыктан безнең бүгенге уенда дуслык җиңде. Булдырдыгыз!
(Кичә матур бию белән тәмамлана.)
Язмага реакция белдерегез
Вход на сайт
Тиңдәш кисәкләрне гомумиләштереп кабатлау
(Габдулла Тукай иҗаты буенча) Зәлифә ЗАКИРОВА,Лениногорск шәһәрендәге 11 нче гимназиянең югары квалификация категорияле татар теле һәм әдәбияты укытучысыПРЕЗЕНТАЦИЯ Максат: тиңдәш кисәкләрне гомуми...
(Габдулла Тукай иҗаты буенча)
Зәлифә ЗАКИРОВА,
Лениногорск шәһәрендәге 11 нче гимназиянең югары квалификация категорияле татар теле һәм әдәбияты укытучысы
ПРЕЗЕНТАЦИЯ
Максат: тиңдәш кисәкләрне гомумиләштереп кабатлау, белем күнекмәләрен камилләштерү, системага салу, практикада куллану; логик фикерләү, уйлау сәләтен, монологик, диалогик һәм бәйләнешле сөйләмне, практик эш һәм дөрес, матур язу күнекмәләрен үстерү; Тукай иҗатына кызысыну уяту, горурлык хисләре тәрбияләү. 2 нче слайд
Материал: Р.Г. Хәсәншина. Татар теле: Татар телендә төп гомуми белем бирү мәктәбенең 7 нче сыйныфы өчен д-лек. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2011.
Җиһаз: интерактив такта, слайдлар, төрле структуралар куллану өчен әзерләнгән язулар, схемалар, карточкалар, терәк-схема.
Дәрес тибы: белемнәрне ныгыту.
Дәрес барышы
И минем җандай кадерле,
И җылы, тере телем.
Кайгылар теле түгел син,
Шатлыклар теле бүген.
Тик синең ярдәм белән мин,
Тик синең сүзләр белән.
Уйларым, хыялларымны
Дөньяга әйтә беләм. 3 нче слайд
Укытучы. Хәерле көн, укучылар! Бүген бездә туган тел, татар теле дәресе.
Без алдагы дәресләрдә тиңдәш кисәкләр турында өйрәндек. Бүген гомумиләштереп өйрәнүне дәвам итәрбез, алдагы дәресләрдә алган белемнәрне ныгытырбыз, камилләштерербез.
Укытучы. Узган дәрестә бирелгән өй эшен карап китик. Һәр бирем буенча бер укучыны тыңлау.
1 нче төркем. Дәреслектәге күнегүдәге тиңдәш кисәкләрне табарга.
3 нче төркем. Тиңдәш кисәкләр кулланып, «Туган көн» исемле иҗади эш башкарырга.
Укытучы. Ә хәзер экрандагы шигырь юлларын дәфтәрегезгә матур язу күнегүе итеп язып алыгыз, тиңдәш кисәкләрне табыгыз, тыныш билгеләрен куегыз. Тиңдәш кисәкләргә сораулар куегыз.
И туган тел, и матур тел,
Әткәм-әнкәмнең теле. 4 нче слайд
Дөрес вариантын экранда күрсәтү, дөреслеген тикшерү:
И туган тел, и матур тел,
Әткәм-әнкәмнең теле. 5 нче слайд
Укучылар нәтиҗә ясый: Тиңдәш кисәкләр бер үк сорауга җавап бирә һәм бер үк сүзгә карый. 6 нчы слайд
Кагыйдәләр дәфтәренә терәк-схема төзи башлау, беренче нәтиҗәне язып кую.
Укытучы. Укучылар, игътибар иттегезме, кемнең шигъри юллары иде бу?
Укытучы. Әйе, укучылар, бу яраткан шагыйребез, татар әдәбиятының йөзек кашы, татар шигъриятен үстерүгә зур өлеш керткән Габдулла Тукайның «Туган тел» шигыреннән өзек иде. (7 нче слайд Габдулла Тукай портреты). Апрель ае ул – «Тукай ае», «Туган тел» ае. Бүген тиңдәш кисәкләрне гомумиләштереп кабатлау дәресен без Тукай иҗаты белән бәйләп алып барырбыз.
Сезнең алдыгызда Г.Тукай шигырьләреннән өзекләр бар. Тиңдәш кисәкләрне табып, нинди җөмлә кисәге булып килүен билгеләгез. Бу өзекләр кайсы шигырьдән, һәрберегез үз почмакларыгызны табыгыз.
а) Бар күңеллелек бөтен дөньяда, бар бер ямь бүген.
Нәрсәдән бу? – Мин беләм: бәйрәм бүген, бәйрәм бүген! («Бәйрәм бүген»)
б) Җәй көне. Эссе һавада мин суда койнам, йөзәм;
Чәчрәтәм, уйныйм, чумам, башым белән суны сөзәм. («Су анасы»)
в) Әйтә иртәнге намазга бик матур, моңлы азан;
И Казан! Дәртле Казан! Моңлы Казан! Нурлы Казан! («Пар ат»)
г) Яшьлегеңдә күп тырышсаң, эшкә бирсәң чын күңел,
Каршыларсың картлыгыңны бик тыныч һәм бик җиңел. («Эшкә өндәү»)
д) Сөй гомерне, сөй халыкны, сөй халыкның дөньясын,
Без үләрбез, билгеле, тик үкенечкә калмасын. («Сөй гомерне...»)
8, 9 нчы слайдлар
Укучылардан нәтиҗә ясатыла, терәк-схемага языла: Барлык җөмлә кисәкләре дә тиңдәшләнә ала. 10 нчы слайд
Укытучы. Укучылар, игътибар белән карагыз әле, тиңдәш кисәкләр үзара ничек бәйләнгән?
Йөгерешәләр сөртенә дә абына
Барча мөэминнәр «Көфер почмагы»на. («Печән базары, яхуд Яңа Кисекбаш»)
Театр көлдерәдер, уйнатадыр,
Тагы үткән гомерне уйлатадыр. («Театр»)
11 – 12 нче слайдлар
3) Тиңдәш кисәкләр теркәгечләр һәм санау интонациясе ярдәмендә бәйләнә. 13 нче слайд
а) өзекләрнең кайсы әсәрдән икәнен билгеләргә;
ә) өзекләрендәге төшеп калган сүзләрен куеп, күчереп язарга;
б) тиңдәш кисәкләрне билгеләргә;
в) тиңдәш кисәкләрнең нинди җөмлә кисәге булып килүен тыныш билгеләре белән күрсәтергә;
г) тиңдәш кисәкләрне бәйләүче чараларны билгеләргә.
Чәчрәтәм, ..., (уйныйм, чумам), башым белән суны ... (сөзәм).
Шул рәвешле бер сәгать ярым кадәрле уйнагач,
Инде шаять бер сәгатьсез тирләмәм дип ..., (уйлагач)
Йөгереп чыктым судан, тиз-тиз ...(киендем) өс-башым;
Куркам үзем әллә нидән, юк янымда .... (юлдашым).
(Җил) ... дә вакытында исеп, (яңгыр) ... да вакытында ... (ява).
Урманында кып-кызыл кура җиләк тә ... (җир җиләк).
Күз ачып йомганчы, һичшиксез, җыярсың бер чиләк.
Бик хозур, рәт-рәт тора, гаскәр кеби, ..., (чыршы), нарат;
Төпләрендә ятканым бар, хәл ... (җыеп), күккә ... (карап).
14 – 15 нче слайдлар
Укытучы. Сөйләмдә ни өчен тиңдәш кисәкләрне кулланалар? (Тиңдәш кисәкләр сөйләмне матур, яңгырашлы итә.) 16 нчы слайд
4.Тиңдәш кисәкләр янында гомумиләштерүче сүләрне табыгыз:
а) Монда бар да ят миңа: бу Миңгали, Бикмулла кем?
Бикмөхәммәт, Биктимер – берсен дә белмим, әллә кем! («Пар ат»)
б) Күп тә үтми, бу Бала куйды тәмамлап дәресене,
Куйды бер читкә җыеп дәфтәр, китапны – барысыны. («Эш беткәч уйнарга ярый») 17 – 18 нче слайдлар
Укытучы. Гомумиләштерүче сүзләр янында нинди тыныш билгеләре куела? (Ике нокта, сызык)
III. Рефлексия
Укытучы. Дәрескә куелган уку мәсьәләсе чишелдеме? Нәрсәләр белдегез? (Тиңдәш кисәкләр бер үк сорауга җавап булып килә, бер үк сүзгә карый; бөтен җөмлә кисәкләре булып килә ала; теркәгечләр, санау интонациясе ярдәмендә бәйләнә; сөйләмне матур, яңгырашлы итә.)
Тукайның гомере кыска булса да, бик саллы мирас калдырган. Аның иҗатын инде гасырга якын өйрәнәләр.Тукайның яңа шигырьләре, иҗатының яңа сәхифәләре гел ачылып тора. Тукай үз халкына һәрвакыт ышанган: «Халык зур ул, көчле ул, әдип ул, шагыйрь ул» – дигән. Вафатына 18 көн кала язган бер мәкаләсендә «Сабыр кирәк, килер заман, һәр язучының үзен, сүзен вә шәхси тормышын энәсеннән җебенә кадәр тикшереп чыгарлар әле», – дип әйтеп калдырган. Соңлап булса да, Тукай әйткән заман килде. Бөек шагыйрьнең халкына биргән бәясен кадерләп сакларга кирәк.
1966 елдан башлап, 26 апрель – Габдулла Тукай туган көн – республикабызда шигырь бәйрәме, Тукай бәйрәме буларак билгеләп үтелә. Ел саен язучылар, сәнгать әһелләре, шәһәр халкы Тукай туган көнне шагыйрьнең һәйкәле янына җыелалар, Кырлай авылына киләләр, бу көн зур бәйрәм төсен ала.
(Бер укучы Г.Тукайның «Китап» шигырен сөйли.)
Тиңдәш кисәкләр темасын бик әйбәт үзләштердем, хәтта иптәшләремә дә булыша алам дип уйлаганнар басыгыз. «5»ле билгесе куела.
Әйбәт эшлим, материалны аңладым дип уйлаганнар, басыгыз. «5»ле билгесе куела.
Әйбәт эшлим, ләкин иптәшемнең ярдәменә каршы килмим дип уйлаганнар, басыгыз. «4»ле билгесе куела.
Дәрес күңелле булды, ләкин мин үзем генә бер нәрсә дә эшли алмыйм дип уйлаганнар, басыгыз. «3»ле билгесе куела.
«Рәхмәт сиңа, Тукай абый» темасына кечкенә инша язарга. Тиңдәш кисәкләрнең астына сызарга.
«Туган тел» җыры башкарыла. 19 нчы слайд
Зәлифә ЗАКИРОВА,
Лениногорск шәһәрендәге 11 нче гимназиянең югары квалификация категорияле татар теле һәм әдәбияты укытучысы
ПРЕЗЕНТАЦИЯ
Максат: тиңдәш кисәкләрне гомумиләштереп кабатлау, белем күнекмәләрен камилләштерү, системага салу, практикада куллану; логик фикерләү, уйлау сәләтен, монологик, диалогик һәм бәйләнешле сөйләмне, практик эш һәм дөрес, матур язу күнекмәләрен үстерү; Тукай иҗатына кызысыну уяту, горурлык хисләре тәрбияләү. 2 нче слайд
Материал: Р.Г. Хәсәншина. Татар теле: Татар телендә төп гомуми белем бирү мәктәбенең 7 нче сыйныфы өчен д-лек. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2011.
Җиһаз: интерактив такта, слайдлар, төрле структуралар куллану өчен әзерләнгән язулар, схемалар, карточкалар, терәк-схема.
Дәрес тибы: белемнәрне ныгыту.
Дәрес барышы
- Мотивлаштыру-ориентлаштыру
- Дәресне оештыру. Исәнләшү. Уңай психологик халәт тудыру.
И минем җандай кадерле,
И җылы, тере телем.
Кайгылар теле түгел син,
Шатлыклар теле бүген.
Тик синең ярдәм белән мин,
Тик синең сүзләр белән.
Уйларым, хыялларымны
Дөньяга әйтә беләм. 3 нче слайд
Укытучы. Хәерле көн, укучылар! Бүген бездә туган тел, татар теле дәресе.
Без алдагы дәресләрдә тиңдәш кисәкләр турында өйрәндек. Бүген гомумиләштереп өйрәнүне дәвам итәрбез, алдагы дәресләрдә алган белемнәрне ныгытырбыз, камилләштерербез.
- Өй эшен тикшерү.
Укытучы. Узган дәрестә бирелгән өй эшен карап китик. Һәр бирем буенча бер укучыны тыңлау.
1 нче төркем. Дәреслектәге күнегүдәге тиңдәш кисәкләрне табарга.
- нче төркем. Әдәби әсәрдән тиңдәш кисәкләр кергән 5 җөмлә язып алырга.
3 нче төркем. Тиңдәш кисәкләр кулланып, «Туган көн» исемле иҗади эш башкарырга.
- Актуальләштерү.
Укытучы. Ә хәзер экрандагы шигырь юлларын дәфтәрегезгә матур язу күнегүе итеп язып алыгыз, тиңдәш кисәкләрне табыгыз, тыныш билгеләрен куегыз. Тиңдәш кисәкләргә сораулар куегыз.
И туган тел, и матур тел,
Әткәм-әнкәмнең теле. 4 нче слайд
Дөрес вариантын экранда күрсәтү, дөреслеген тикшерү:
И туган тел, и матур тел,
Әткәм-әнкәмнең теле. 5 нче слайд
Укучылар нәтиҗә ясый: Тиңдәш кисәкләр бер үк сорауга җавап бирә һәм бер үк сүзгә карый. 6 нчы слайд
Кагыйдәләр дәфтәренә терәк-схема төзи башлау, беренче нәтиҗәне язып кую.
- Төп этапта булачак актив эшчәнлеккә әзерлек. Уку мәсьәләсен кую.
Укытучы. Укучылар, игътибар иттегезме, кемнең шигъри юллары иде бу?
Укытучы. Әйе, укучылар, бу яраткан шагыйребез, татар әдәбиятының йөзек кашы, татар шигъриятен үстерүгә зур өлеш керткән Габдулла Тукайның «Туган тел» шигыреннән өзек иде. (7 нче слайд Габдулла Тукай портреты). Апрель ае ул – «Тукай ае», «Туган тел» ае. Бүген тиңдәш кисәкләрне гомумиләштереп кабатлау дәресен без Тукай иҗаты белән бәйләп алып барырбыз.
- Уку мәсьәләсен өлешләп чишү этабы
- КОНЭРС структурасы.
Сезнең алдыгызда Г.Тукай шигырьләреннән өзекләр бар. Тиңдәш кисәкләрне табып, нинди җөмлә кисәге булып килүен билгеләгез. Бу өзекләр кайсы шигырьдән, һәрберегез үз почмакларыгызны табыгыз.
а) Бар күңеллелек бөтен дөньяда, бар бер ямь бүген.
Нәрсәдән бу? – Мин беләм: бәйрәм бүген, бәйрәм бүген! («Бәйрәм бүген»)
б) Җәй көне. Эссе һавада мин суда койнам, йөзәм;
Чәчрәтәм, уйныйм, чумам, башым белән суны сөзәм. («Су анасы»)
в) Әйтә иртәнге намазга бик матур, моңлы азан;
И Казан! Дәртле Казан! Моңлы Казан! Нурлы Казан! («Пар ат»)
г) Яшьлегеңдә күп тырышсаң, эшкә бирсәң чын күңел,
Каршыларсың картлыгыңны бик тыныч һәм бик җиңел. («Эшкә өндәү»)
д) Сөй гомерне, сөй халыкны, сөй халыкның дөньясын,
Без үләрбез, билгеле, тик үкенечкә калмасын. («Сөй гомерне...»)
8, 9 нчы слайдлар
Укучылардан нәтиҗә ясатыла, терәк-схемага языла: Барлык җөмлә кисәкләре дә тиңдәшләнә ала. 10 нчы слайд
Укытучы. Укучылар, игътибар белән карагыз әле, тиңдәш кисәкләр үзара ничек бәйләнгән?
Йөгерешәләр сөртенә дә абына
Барча мөэминнәр «Көфер почмагы»на. («Печән базары, яхуд Яңа Кисекбаш»)
Театр көлдерәдер, уйнатадыр,
Тагы үткән гомерне уйлатадыр. («Театр»)
11 – 12 нче слайдлар
3) Тиңдәш кисәкләр теркәгечләр һәм санау интонациясе ярдәмендә бәйләнә. 13 нче слайд
- Дәресне дәвам иттерәбез. Экрандагы шигъри юлларга буенча дәфтәрләдә эшлибез. Биремнәр төрле катлаулылыкта.
а) өзекләрнең кайсы әсәрдән икәнен билгеләргә;
ә) өзекләрендәге төшеп калган сүзләрен куеп, күчереп язарга;
б) тиңдәш кисәкләрне билгеләргә;
в) тиңдәш кисәкләрнең нинди җөмлә кисәге булып килүен тыныш билгеләре белән күрсәтергә;
г) тиңдәш кисәкләрне бәйләүче чараларны билгеләргә.
- I. Җәй көне. Эссе һавада мин суда ..., (койнам, йөзәм);
Чәчрәтәм, ..., (уйныйм, чумам), башым белән суны ... (сөзәм).
Шул рәвешле бер сәгать ярым кадәрле уйнагач,
Инде шаять бер сәгатьсез тирләмәм дип ..., (уйлагач)
Йөгереп чыктым судан, тиз-тиз ...(киендем) өс-башым;
Куркам үзем әллә нидән, юк янымда .... (юлдашым).
- Анда бик салкын вә бик ... (эссе) түгел, ... (урта) һава
(Җил) ... дә вакытында исеп, (яңгыр) ... да вакытында ... (ява).
Урманында кып-кызыл кура җиләк тә ... (җир җиләк).
Күз ачып йомганчы, һичшиксез, җыярсың бер чиләк.
Бик хозур, рәт-рәт тора, гаскәр кеби, ..., (чыршы), нарат;
Төпләрендә ятканым бар, хәл ... (җыеп), күккә ... (карап).
14 – 15 нче слайдлар
Укытучы. Сөйләмдә ни өчен тиңдәш кисәкләрне кулланалар? (Тиңдәш кисәкләр сөйләмне матур, яңгырашлы итә.) 16 нчы слайд
4.Тиңдәш кисәкләр янында гомумиләштерүче сүләрне табыгыз:
а) Монда бар да ят миңа: бу Миңгали, Бикмулла кем?
Бикмөхәммәт, Биктимер – берсен дә белмим, әллә кем! («Пар ат»)
б) Күп тә үтми, бу Бала куйды тәмамлап дәресене,
Куйды бер читкә җыеп дәфтәр, китапны – барысыны. («Эш беткәч уйнарга ярый») 17 – 18 нче слайдлар
Укытучы. Гомумиләштерүче сүзләр янында нинди тыныш билгеләре куела? (Ике нокта, сызык)
III. Рефлексия
Укытучы. Дәрескә куелган уку мәсьәләсе чишелдеме? Нәрсәләр белдегез? (Тиңдәш кисәкләр бер үк сорауга җавап булып килә, бер үк сүзгә карый; бөтен җөмлә кисәкләре булып килә ала; теркәгечләр, санау интонациясе ярдәмендә бәйләнә; сөйләмне матур, яңгырашлы итә.)
Тукайның гомере кыска булса да, бик саллы мирас калдырган. Аның иҗатын инде гасырга якын өйрәнәләр.Тукайның яңа шигырьләре, иҗатының яңа сәхифәләре гел ачылып тора. Тукай үз халкына һәрвакыт ышанган: «Халык зур ул, көчле ул, әдип ул, шагыйрь ул» – дигән. Вафатына 18 көн кала язган бер мәкаләсендә «Сабыр кирәк, килер заман, һәр язучының үзен, сүзен вә шәхси тормышын энәсеннән җебенә кадәр тикшереп чыгарлар әле», – дип әйтеп калдырган. Соңлап булса да, Тукай әйткән заман килде. Бөек шагыйрьнең халкына биргән бәясен кадерләп сакларга кирәк.
1966 елдан башлап, 26 апрель – Габдулла Тукай туган көн – республикабызда шигырь бәйрәме, Тукай бәйрәме буларак билгеләп үтелә. Ел саен язучылар, сәнгать әһелләре, шәһәр халкы Тукай туган көнне шагыйрьнең һәйкәле янына җыелалар, Кырлай авылына киләләр, бу көн зур бәйрәм төсен ала.
(Бер укучы Г.Тукайның «Китап» шигырен сөйли.)
- Үзбәя
Тиңдәш кисәкләр темасын бик әйбәт үзләштердем, хәтта иптәшләремә дә булыша алам дип уйлаганнар басыгыз. «5»ле билгесе куела.
Әйбәт эшлим, материалны аңладым дип уйлаганнар, басыгыз. «5»ле билгесе куела.
Әйбәт эшлим, ләкин иптәшемнең ярдәменә каршы килмим дип уйлаганнар, басыгыз. «4»ле билгесе куела.
Дәрес күңелле булды, ләкин мин үзем генә бер нәрсә дә эшли алмыйм дип уйлаганнар, басыгыз. «3»ле билгесе куела.
- Өй эше
«Рәхмәт сиңа, Тукай абый» темасына кечкенә инша язарга. Тиңдәш кисәкләрнең астына сызарга.
«Туган тел» җыры башкарыла. 19 нчы слайд
Следите за самым важным и интересным в Telegram-каналеТатмедиа
Яңалыклар битенә керегез
ТӘКЪДИМ ИТӘБЕЗ
Комментарийлар